Η σύγκρουση των αφηγημάτων: η διπλωματία της μάσκας διασπάει την ΕΕΣτρατής Αλεξίου

Στις 24/3 δημοσιεύτηκε στο GeoEurope ένα άρθρο σχετικό με την «Ήπια ισχύ της ιατρικής μάσκας», με βάση την οποία, το Πεκίνο στοχεύει στην αναβάθμισή του ως «υπεύθυνης δύναμης» στην παγκόσμια κοινή γνώμη. Αυτή η κίνηση της Κίνας προήλθε ως αποτέλεσμα των επιθέσεων που δέχτηκε από τις ΗΠΑ, ως αποκλειστικός φορέας ευθυνών για την εμφάνιση και διασπορά του κορωνοϊού -του επονομαζόμενου κινεζικού ιού ή ιού της Ουχάν- σε παγκόσμια κλίμακα.

Παρά τις προσπάθειες του Πεκίνου για την προώθηση της διπλωματίας της μάσκας, φαίνεται ήδη να υπάρχουν αντιδράσεις, όχι μόνο από την Ουάσιγκτον, όπως θα ήταν αναμενόμενο, αλλά και από την ΕΕ.

Πρόσφατα, ο Ύπατος Εκπρόσωπος της ΕΕ για θέματα εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας Ζοζέπ Μπορέλ, κατήγγειλε το Πεκίνο, ότι μέσα από την «πολιτική της γενναιοδωρίας» προσπαθεί να δημιουργήσει ρήγματα στην ΕΕ.

«Εξελίσσεται μία παγκόσμια σύγκρουση των αφηγημάτων στην οποία το timing έχει καθοριστική σημασία. Η Κίνα προωθεί επιθετικά το μήνυμα ότι, σε αντιδιαστολή με τις ΗΠΑ, είναι ένας υπεύθυνος και αξιόπιστος εταίρος. Στη σύγκρουση των αφηγημάτων, παρατηρήσαμε επίσης προσπάθειες αποδόμησης της ίδιας της ΕΕ, καθώς και περιπτώσεις όπου οι Ευρωπαίοι στιγματίζονται σαν να ήταν όλοι φορείς του ιού», υποστήριξε ο Μπορέλ.

Οι δηλώσεις αυτές αντανακλούν το βαθύ σκεπτικισμό που υπάρχει στις Βρυξέλλες για τα πολιτικά κίνητρα του Πεκίνου και η διπλωματία της μάσκας δεν φαίνεται ότι συμβάλλει στην υπέρβαση του.

Θα πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι το 2019 ο Εμανουέλ Μακρόν είχε επισημάνει ότι πρέπει να δοθεί «ένα τέλος στην αφέλεια», σε ό,τι αφορά τα κινεζικά συμφέροντα στην Ευρώπη, ενώ επισήμως η Κομισιόν έχει ανακηρύξει την Κίνα ως «συστημικό αντίπαλο». Η δημιουργία μίας «γεωπολιτικής Κομισιόν», την οποία προωθεί η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν (βλ., Σταύρος Γεωργίου, «Η Νέα Κομισιόν: αδυναμίες λειτουργίας», GeoEurope, 27/10/2019) θα προσπαθήσει να κινηθεί στον ενδιάμεσο χώρο που δημιουργεί η αντιπαράθεση ΗΠΑ-Κίνας και η αντιπαράθεση αυτή οξύνεται μέσα στην κρίση του κορωνοϊού.

Για τις Βρυξέλλες, η λειτουργία της «γεωπολιτικής Κομισιόν» μπορεί να αποδειχτεί δύσκολο στοίχημα, γιατί η διπλωματία της μάσκας του Πεκίνου σε συνδυασμό με την οικονομική ατολμία της ΕΕ, μπορεί να δημιουργήσουν διχαστικές καταστάσεις μεταξύ των κρατών-μελών.

Η ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΤΗΣ ΜΑΣΚΑΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

Έχει δοθεί μεγάλη δημοσιότητα στις προσπάθειες του Πεκίνου να βοηθήσει χώρες-μέλη της ΕΕ.

Υπάρχουν συμβόλαια με την Κίνα, καθώς και ανθρωπιστική βοήθεια σε χώρες όπως η Ιταλία, η Γαλλία, η Ισπανία, η Τσεχία, το Βέλγιο κ.λπ. που υλοποιούν τη διπλωματία της μάσκας. Υπάρχουν και χώρες που δεν επιθυμούν την εξάρτησή τους από το κινεζικό ιατρικό υλικό, επικαλούμενες λόγους εθνικής ασφαλείας, όπως είναι η Ρουμανία.

Σε κεντρικό επίπεδο, η συμφωνία για τις επενδύσεις μεταξύ ΕΕ-Κίνας που αναμένονταν να υπογραφεί μέσα στο 2020, φαίνεται να ωθείται προς το τέλος του έτους, λόγω της πανδημίας, αν και πολλοί αναλυτές θεωρούν ότι θα μεταφερθεί την επόμενη χρονιά, λόγω του ότι και οι δύο πλευρές διατηρούν τις διαφωνίες τους για σημαντικά μέρη του περιεχομένου της.

Υπάρχουν όμως και ευρύτερες διαφωνίες που αφορούν τον κινεζικό προστατευτισμό, τα πολιτικά και ανθρώπινα δικαιώματα στην Κίνα, καθώς και υποψίες ότι με τέτοιου είδους συμφωνίες το Πεκίνο προσπαθεί να κυριαρχήσει πρώτα οικονομικά και μετά πολιτικά σε χώρες της Δύσης, διασπώντας τη συνοχή της. Ως παράδειγμα αυτής της αντίληψης εμφανίζεται το φόρουμ «17+1» μεταξύ Κίνας και 17 χωρών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, εκ των οποίων 12 είναι μέλη της ΕΕ.

Η κρίση του κορωνοϊού δημιούργησε επιπρόσθετα ρήγματα στο οικοδόμημα της ΕΕ και έδωσε τη δυνατότητα στο Πεκίνο να αυξήσει τη διείσδυσή του.

Το πρώτο ρήγμα αφορά την αδυναμία των Βρυξελλών να αποκτήσουν έναν κεντρικό ρόλο στη διαχείριση της κρίσης. Σε επίπεδο αφηγημάτων, αυτό που μεταφέρθηκε στην ευρωπαϊκή κοινή γνώμη ήταν ότι η διαχείριση της κρίσης αυτής, θα είναι ανάλογη με την κρίση του ευρώ του 2008 και θα βασίζεται στην λογική «ο καθένας με τις δικές του δυνάμεις» (βλ., Νάσος Πετράκης, «Το κορωνο-ομόλογο και η Ευρωζώνη», GeoEurope, 24/3/2020). Η Γαλλία και η Γερμανία έκαναν κάποιες προσπάθειες να ανακουφίσουν σε ιατρικό επίπεδο την Ιταλία, αλλά ήταν μικρής έκτασης και δεν μπορούσαν να δικαιολογήσουν την επιζητούμενη από την κοινή γνώμη, ευρωπαϊκή αλληλεγγύη.

Τα οικονομικά μέτρα που συζητήθηκαν στο Eurogroup και στη Σύνοδο Κορυφής της 26/3 και η άρνηση των χωρών του Βορρά να αποδεχτούν την πρόταση ευρωομολόγου για τον κορωνοϊό, έχουν δημιουργήσει ένα οξυμένο αρνητικό κλίμα στην κοινή γνώμη των χωρών του ευρωπαϊκού Νότου, με απρόβλεπτες συνέπειες.

Η αντίθεση αυτή ανοίγει ένα παράθυρο ευκαιρίας για το Πεκίνο για να προωθήσει προτάσεις συμφωνίας, όχι μόνο ιατρικής αλλά και οικονομικής βοήθειας, σε χώρες της ΕΕ. Οι πρώτες υποψήφιες είναι η Ιταλία και η Ισπανία (η οποία υπέγραψε συμφωνία ύψους $467 εκατ. για προμήθεια ιατρικού υλικού), αλλά και η Τσεχία και η Σουηδία έχουν αλλάξει την ρητορική τους απέναντι στο Πεκίνο, προσδοκώντας σε συνέχιση των ροών ιατρικού υλικού.

Η ευρωπαϊκή κοινή γνώμη είναι διασπασμένη σε ό,τι αφορά τη διπλωματία της μάσκας, αφού ένα μέρος της είναι έτοιμο να αποδεχτεί την κινεζική βοήθεια, ενώ ένα άλλο κινείται αρνητικά απέναντι στις κινεζικές προσπάθειες να αποποιηθούν των ευθυνών για τη διάδοση του κορωνοϊού, αλλά και να υποστηρίξουν το αφήγημα ότι ο κορωνοϊός μεταφέρθηκε στην Κίνα από τις ΗΠΑ.

Η ΑΝΟΔΟΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩΣΚΕΠΤΙΚΙΣΜΟΥ

Με βάση τις τελευταίες δημοσκοπήσεις ο ευρωσκεπτικισμός βρίσκεται σε άνοδο, μετά τη διαχείριση κρίσεων που έκαναν τα ευρωπαϊκά όργανα σε επιδημιολογικό και οικονομικό επίπεδο. Στην Ιταλία, το ποσοστό αυτών που πιστεύουν ότι η συμμετοχή της χώρας στην ΕΕ δεν προσφέρει κανένα πλεονέκτημα, αυξήθηκε από το 47% τον Νοέμβριο 2019, στο 67% τον Μάρτιο 2020, ενώ το 88% θεωρούν ότι η ΕΕ δεν τους βοηθάει στην αντιμετώπιση της πανδημίας.

Το πρόβλημα με τον ευρωσκεπτικισμό δεν πρόκειται να λήξει με την αντιμετώπιση του κορωνοϊού. Θα επεκταθεί και την περίοδο της ανάκαμψης από την οικονομική κρίση που αντιμετωπίζει η ΕΕ. Τα μέτρα που θα ληφθούν και οι βοήθειες που θα δοθούν στις πιο χαμηλές οικονομικές τάξεις, θα καθορίσουν και την επέκταση των ευρωσκεπτικιστικών αντιλήψεων.

Προς το παρόν, οι διμερείς οικονομικές σχέσεις ΕΕ-Κίνας μετά την ύφεση, θα κινηθούν προς κατευθύνσεις που σήμερα είναι δύσκολο να ανιχνευθούν. Αντίθετα, οι οικονομικές σχέσεις ΗΠΑ-Κίνας αναμένεται να χειροτερεύσουν, στο βαθμό που η Ουάσιγκτον θα επιμένει ότι η Κίνα πρέπει να αναλάβει τις ευθύνες της για αυτό που ονομάζει «ο κινεζικός ιός».

Σε ό,τι αφορά την ΕΕ, η Ουάσιγκτον αναμένεται μετά το τέλος της ύφεσης και τη λήξη της πανδημίας, να αυξήσει τις προσπάθειές της για να απαλείψει τα ρήγματα που έχει προκαλέσει «η διπλωματία της μάσκας».