Η επιδημία του κορωνοϊού και οι προκαλούμενες από αυτήν οικονομικές διαταραχές, μπορεί να αντιμετωπιστούν θετικά μόνο σε ευρωπαϊκό επίπεδο, σε ότι αφορά την ΕΕ, και όχι στο επίπεδο των επιμέρους κρατών-μελών.
Ο βαθμός της ολοκλήρωσης και της αλληλεξάρτησης μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ και κυρίως της Ευρωζώνης, σημαίνει ότι κατά την αντιμετώπιση της πανδημίας και των οικονομικών της αποτελεσμάτων, η ΕΕ είναι τόσο ισχυρή, όσο και το πιο αδύναμο μέλος της.
Αυτή, βέβαια, δεν είναι η πολιτική κουλτούρα στην οποία μας έχει συνηθίσει η ΕΕ, κυρίως με βάση την κρίση του 2008-2009, όπου κυριάρχησε το δόγμα: «ο καθένας με τις δικές του δυνάμεις». Το τελευταίο, εκφράστηκε κυρίως με την άρνηση της Γερμανίας, και όχι μόνο, για την έκδοση ευρωομολόγων.
Σήμερα, όμως, η ΕΕ βρίσκεται μπροστά σε μία νέα απειλή, σε μία πανδημία που αν δεν αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά σε συλλογικό επίπεδο, κινδυνεύει να έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση των απωλειών, είτε αυτές εκφράζονται με ανθρώπινες ζωές είτε με το επίπεδο ευημερίας είτε και με την ίδια τη συνοχή της.
ΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΕΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΝΔΗΜΙΑ
Οι ευρωπαϊκές ηγεσίες έχουν μπροστά τους τρεις στόχους: Πρώτον, να εφαρμόσουν μία στρατηγική ανάσχεσης της πανδημίας, η οποία θα στοχεύει στη μείωση της ταχύτητας εξάπλωσής της και στην αποφυγή κατάρρευσης των συστημάτων υγείας. Δεύτερον, τη διατύπωση μίας οικονομικής και χρηματοπιστωτικής στρατηγικής, η οποία θα απαντά στα εξελισσόμενα σοκ της προσφοράς και της ζήτησης, με στόχους την αποφυγή κατάρρευσης των χρηματοπιστωτικών αγορών, την παροχή ρευστότητας στις επιχειρήσεις και τη διατήρηση των θέσεων εργασίας. Τρίτον, την ανάληψη πρωτοβουλιών για καλύτερο συντονισμό των διεθνών προσπαθειών για το ξεπέρασμα της πανδημίας και την αντιμετώπιση της επερχόμενης ύφεσης.
Πως μπορούν να λειτουργήσουν στην πράξη αυτοί οι τρεις στόχοι;
Πρώτος στόχος, η ανάσχεση της πανδημίας.
Η Σύνοδος των υπουργών Υγείας της ΕΕ στις 6/3, δεν έδωσε ιδιαίτερα δείγματα συνεργατικής αντιμετώπισης της κρίσης. Το γεγονός ότι κάποια κράτη-μέλη απαγόρευσαν τις εξαγωγές ιατρικού υλικού, δείχνει ότι ο στόχος τους είναι η προστασία των δικών τους πληθυσμών, παρά μία κοινή ευρωπαϊκή στρατηγική. Η περίπτωση θυμίζει τις απαντήσεις στην κρίση του 2008-2009, όταν οι εθνικές απαντήσεις στη διάσωση των τραπεζών κατέληξαν στην περαιτέρω ανάφλεξη, παρά στην ανάσχεση της κρίσης.
Η τηλεδιάσκεψη του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις 10/3, κατέληξε σε κάποια θετικά βήματα όπως η ενίσχυση της έρευνας, η ανταλλαγή πληροφοριών για να υπάρξει μείωση της εξάπλωσης του ιού, αλλά απέτυχε να διατυπώσει μία κοινή θέση για τα τεστ, τις καραντίνες και την κοινωνική αποστασιοποίηση στην επικράτεια της ΕΕ.
Για την επίτευξη του πρώτου στόχου, υπάρχουν δύο εκδοχές:
Η πρώτη σχετίζεται με την έλλειψη πολιτικού συντονισμού. Όσο μικρότερος ο πολιτικός συντονισμός των κυβερνήσεων της ΕΕ, τόσο δυσκολότερη θα είναι η πλήρης αντιμετώπιση της πανδημίας. Στην περίπτωση αυτή, είναι πιθανόν να υψωθούν και εσωτερικά σύνορα μέσα στην ΕΕ με βάση το παράδειγμα της Ουγγαρίας. Η ενδεχόμενη επιτυχία κάποιων χωρών με καλύτερα συστήματα υγείας στην ανάσχεση του ιού και η επακόλουθη χαλάρωση των μέτρων, δεν μπορεί να τις προφυλάξει μακροπρόθεσμα, αν υπάρξει και δεύτερο κύμα εξάπλωσης του ιού ή αν κάποιες χώρες καθυστερήσουν στην ανάσχεσή του. Το αποτέλεσμα θα είναι η καθυστέρηση της αντιμετώπισης της πανδημίας και των οικονομικών συνεπειών της, καθώς και η ύψωση συνόρων σε όλη την Ευρώπη, με αποτέλεσμα μία ανυπολόγιστη ζημιά στην ευρωπαϊκή ενοποίηση.
Η δεύτερη σχετίζεται με τη διεύρυνση της συνεργασίας στις στρατηγικές υγείας. Αυτό σημαίνει σύγκλιση των εθνικών στρατηγικών σε μία κοινή προσέγγιση, των τεστ, της καραντίνας και της κοινωνικής αποστασιοποίησης. Αν δεν υπάρξει αυτή η κοινή στρατηγική στα θέματα υγείας, δύσκολα θα υπάρξει κοινή οικονομική αντιμετώπιση των επιπτώσεων της πανδημίας. Αν καταρρεύσει κάποιο εθνικό σύστημα υγείας, τότε θα μεγιστοποιηθούν οι πιθανότητες περαιτέρω εξάπλωσης του ιού και στις άλλες χώρες.
Δεύτερος στόχος, η οικονομική πολιτική.
Οι μέχρι τώρα συντονισμένες προσπάθειες αντιμετώπισης της επερχόμενης ύφεσης ήταν περίπου ανύπαρκτες. Οι G7 διένειμαν ένα τυπικό δελτίο Τύπου. Οι 24 υπουργοί Οικονομικών και οι κεντρικοί τραπεζίτες που αντιπροσωπεύουν τα μέλη της IMFC (International Monetary and Financial Committee) δεν εξέδωσαν ούτε κοινό ανακοινωθέν. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της 10/3, δεν συμφώνησε κάτι συγκεκριμένο για τον οικονομικό τομέα, πέρα από μία δήλωση πρόθεσης για συντονισμό. Η ανακοίνωση της Κομισιόν για ένα Ταμείο για τον κορωνοϊό, με κεφάλαια 25 δις ευρώ, αφορά ένα ποσό το οποίο δεν έχει ιδιαίτερη σημασία.
Και για την επίτευξη του δεύτερου στόχου υπάρχουν δύο εκδοχές:
Η πρώτη αφορά, την επανάληψη της στρατηγικής του 2008-2009 «ο καθένας με τις δικές του δυνάμεις». Η υιοθέτηση αυτής της λογικής θα σημαίνει ότι οι χώρες της ΕΕ θα προσπαθήσουν να μειώσει η κάθε μία τις δικές της οικονομικές απώλειες και θα κλείσουν τα εσωτερικά σύνορα, όχι μόνο για τους πολίτες, αλλά και για τα εμπορεύματα και πιθανόν και τις υπηρεσίες. Όλα αυτά θα έχουν ως αποτέλεσμα ένα μεγαλύτερο οικονομικό σοκ και μία παρατεταμένη οικονομική ύφεση, αποδιαρθρώνοντας την κοινή εσωτερική αγορά.
Η δεύτερη αφορά, μία πιο συντονισμένη στρατηγική. Τα όργανα της ΕΕ φαίνεται να κινούνται πλέον σε αυτή την κατεύθυνση. Σε ότι αφορά την ΕΕ, έχει ήδη ξεκινήσει η Επενδυτική Πρωτοβουλία Αντιμετώπισης του Κορωνοϊού, ένα ταμείο με πόρους 25 δις. Για την ίδια προσπάθεια θα κινητοποιηθεί και η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, καθώς και άλλοι μηχανισμοί. Το πρόβλημα που υπάρχει είναι ότι οι 19 χώρες της Ευρωζώνης θα έχουν στη διάθεσή τους πολύ περισσότερα εργαλεία που δεν θα έχουν οι 27 της ΕΕ.
Τρίτος στόχος, ο καλύτερος διεθνής συντονισμός.
Αυτή τη στιγμή η ΕΕ υστερεί σε ότι αφορά την υγειονομική και οικονομική απάντηση στην επιδημία. Επιδημιολογικά, τα μοντέλα της Κίνας και της Νότιας Κορέας επικρατούν στην παγκόσμια σκηνή, με την Ευρώπη και τις ΗΠΑ να υστερούν.
Σε επίπεδο ήπιας ισχύος, η Κίνα έχει περάσει στην αντεπίθεση μέσα από την επονομαζόμενη «διπλωματία της ιατρικής μάσκας», ενώ οι ΗΠΑ δεν μπορούν να την ακολουθήσουν. Παρόλα αυτά, η σύγκρουση στον τομέα των αφηγημάτων, της παραπληροφόρησης και της προπαγάνδας μεταξύ των δύο οικονομικών υπερδυνάμεων, αναμένεται να συνεχιστεί και στα επόμενα στάδια εξέλιξης της πανδημίας.
Αν η ΕΕ λειτουργήσει συντονισμένα, έχει τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσει διεθνή φόρα όπως τα G7, G20 και IMFC για να προωθήσει τις απόψεις της. Αλλιώς κινδυνεύει να παρακαμφθεί από την αντιπαράθεση Κίνας-ΗΠΑ.
Και η ΕΚΤ επίσης έχει τις δυνατότητες να διατηρήσει το διεθνές status του ευρώ και να διευρύνει τη συνεργασία της με την Fed και τις κεντρικές τράπεζες της Κίνας, της Ιαπωνίας και του Ηνωμένου Βασιλείου.
Η ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΖΩΝΗΣ
Η Ευρωζώνη των 19 έχει πολύ περισσότερες δυνατότητες ανταπόκρισης στην πανδημία και την ύφεση, από ότι η ΕΕ των 27. Η χαλάρωση του Συμφώνου Σταθερότητας είναι ένα πρώτο βήμα και έχει προχωρήσει. Αυτό συνδυάστηκε με ένα πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ ύψους 750 δις χωρίς waiver. Όλα αυτά, σε συνδυασμό με τα μέτρα που θα ισχύσουν και για την υπόλοιπη ΕΕ.
Σύμφωνα με τις τελευταίες εξελίξεις, μετά τις οικονομικές επιπτώσεις που φέρνει η κρίση του κορωνοϊού, η Γερμανία φαίνεται διατεθειμένη να εξετάσει την έκδοση αμοιβαιοποιημένου ευρωπαϊκού χρέους, την έκδοση δηλαδή κοινού, ευρωπαϊκού ομολόγου. Το σκεπτικό, είναι η έκτακτη έκδοση ομολόγων για την Ευρωζώνη, τα οποία ήδη ονομάζονται κορωνο-ομόλογα, ώστε να χρηματοδοτηθούν τα μέτρα στήριξης επιχειρήσεων και πολιτών που πλήττονται από την πανδημία.
Αν προχωρήσει η έκδοση των πρώτων ομολόγων αμοιβαιοποιημένου χρέους, έστω και με τη μορφή των κορωνο-ομολόγων, θα πρόκειται για ένα σημείο καμπής στην εξέλιξη της Ευρωζώνης και της ΕΕ.
Θα έχει ξεπεραστεί η αντίσταση της Γερμανίας, της οποίας η εξαγωγική οικονομία αναμένεται να πληγεί σοβαρά, λόγω της ραγδαίας πτώσης των εξαγωγών. Οι πρώτες εκτιμήσεις στη Γερμανία για την έκδοση κορωνο-ομολόγου κάνουν λόγο για ένα ποσό ύψους 1 τρις ευρώ.
Προς το παρόν, θα πρέπει να επιλυθούν κάποια τεχνικά θέματα που αφορούν τους εθνικούς προϋπολογισμούς και το πώς θα ενταχθούν σε αυτούς τα κορωνο-ομόλογα, καθώς και θέματα της σύνταξης και του ελέγχου αυτών των προϋπολογισμών από το Eurogroup. Εδώ θα πρέπει να προστεθούν και οι προσπάθειες που γίνονται στον ESM για να χρησιμοποιηθούν τα κεφάλαιά του για την αντιμετώπιση της πανδημίας και της ύφεσης.
Παράλληλα, μία έστω μερική αμοιβαιοποίηση χρέους στην ΕΕ θα πρέπει να συμβαδίζει με εξελίξεις στην ενοποίηση των τραπεζικών και χρηματοπιστωτικών αγορών.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Με βάση τις εμπειρίες της κρίσης του 2008-2009, η πανδημία έχει διαμορφώσει νέες καταστάσεις. Πριν την εμφάνιση του κορωνοϊού, η παγκόσμια και ευρωπαϊκή οικονομία βρίσκονταν μπροστά στο ενδεχόμενο να υπάρξει μία παγκόσμια ύφεση. Ο κορωνοϊός έκανε αυτή την πιθανότητα, βεβαιότητα.
Το πρόβλημα είναι ότι η οικονομία θα επιστρέψει στην ανάπτυξη, μόνο όταν έχει αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά το πρόβλημα της πανδημίας. Το τελευταίο, μπορεί να συνεχίσει να υπάρχει ακόμα και μετά από έναν χρόνο, αν δεν βρεθούν ενδιαμέσως τα κατάλληλα εμβόλια και θεραπείες.
Οι περισσότεροι στην Ευρώπη αναμένουν ότι η οικονομία μετά την πανδημία, θα εκτιναχθεί σε μορφή «V», ή έστω «W». Λίγοι θεωρούν ότι μπορεί να πάρει την μορφή «U» και ελάχιστοι την μορφή «L». Για τον λόγο αυτόν, έχει ιδιαίτερη σημασία να επιβιώσουν οικονομικά οι επιχειρήσεις και οι ελεύθεροι επαγγελματίες, τους επόμενους 18 μήνες, όπως και να διατηρηθεί ο μεγαλύτερος αριθμός των θέσεων εργασίας για να μην επιβαρυνθούν οι εργαζόμενοι και αυτό το βάρος της ύφεσης, όπως την περίοδο της δημοσιονομικής κρίσης του 2008-2009.
Το αν η πανδημία θα πλήξει την παγκοσμιοποίηση με την σημερινή της μορφή, είναι μία συζήτηση που μόλις έχει ξεκινήσει. Το ίδιο ισχύει για το αν επηρεάσει την ΕΕ με τη σημερινή της μορφή. Η απάντηση εξαρτάται από το αν η ΕΕ μπορεί να λειτουργήσει συντονισμένα ή θα ακολουθήσει και πάλι το δόγμα «ο καθένας με τις δικές του δυνάμεις».
