Η φιλοσοφία του μπάσκετ και η σχέση του με τον καπιταλισμό, τη δημοκρατία και το σοσιαλισμόBertell Ollman

Οι κανόνες του μπάσκετ έχουν αλλάξει πολλές φορές στο πέρασμα του χρόνου, και έτσι ελπίζω να μην υπάρξουν αντιρρήσεις αν προτείνω ορισμένες τροποποιήσεις που θα κάνουν αυτό το πραγματικά θαυμάσιο παιχνίδι, ακόμα καλύτερο.

Πρώτον, θα επέβαλλα εισιτήριο όχι μόνο για να δει κανείς το παιχνίδι, αλλά και για να παίξει. Όσο πιο πολύ πληρώσεις, τόσο περισσότερο θα μείνεις.

Δεύτερον, θα έπρεπε να υπάρχει ένα αντίτιμο για κάθε σουτ, και όσο ευκολότερο το σουτ τόσο περισσότερο θα κοστίζει.

Τρίτον, όσον αφορά τα φάουλ, θα έπρεπε να πληρώνεται ο διαιτητής έτσι ώστε να μην σφυρίζει φάουλ σε έναν παίκτη (ή βήματα ή νταμπλ ντριμπλ).

Τέταρτον, και ίσως σημαντικότερο, δεν θα έπρεπε το καλάθι να είναι στο ίδιο ύψος και για τις δύο ομάδες. Θα πρέπει να είναι εφικτό για την ομάδα που πληρώνει περισσότερα να έχει χαμηλότερο καλάθι, και με διπλασιασμό αυτού του ποσού το καλάθι της άλλης ομάδας θα μπορεί να υψώνεται.

Με τους υπάρχοντες κανόνες, οι παίκτες που είναι ψηλότεροι, πιο συγκροτημένοι, που μπορούν να τρέχουν πιο γρήγορα και να πηδούν ψηλότερα, έχουν όλα τα πλεονεκτήματα. Οι δικοί μου κανόνες θα αντικαθιστούσαν αυτά τα πλεονεκτήματα με άλλα, που θα ήταν ωφέλιμα για μια διαφορετική ομάδα ανθρώπων, για αυτούς που δεν ευνοούνται από τον τρόπο που παίζεται σήμερα το μπάσκετ. Αυτή η ομάδα είναι οι πλούσιοι. Με τους κανόνες μου, το «ταλέντο» (ό,τι τέλος πάντων απαιτείται για τη νίκη) θα το διαθέτει ο πλούσιος, ο οποίος –σύμφωνα και με όσα ισχύουν στην υπόλοιπη κοινωνία– δεν θα χάνει ποτέ κανένα παιχνίδι.

Ακούω ήδη ορισμένους αναγνώστες να αναρωτιούνται: «Πώς όλα αυτά θα κάνουν το μπάσκετ καλύτερο παιχνίδι;». Λοιπόν, αυτό εξαρτάται από το τι νομίζει κανείς ότι είναι το παιχνίδι και ποιος θεωρεί ότι είναι ο κυριότερος στόχος ή η σημασία του.

Οπωσδήποτε, ένα από τα κυριότερα επιτεύγματα του μπάσκετ είναι ότι μας επιτρέπει να διασκεδάζουμε. Αλλά, όπως όλα τα παιχνίδια, το μπάσκετ δίνει στους ανθρώπους ένα απλοποιημένο μοντέλο λειτουργίας της κοινωνίας και –ρητά ή άρρητα– πώς να προχωρήσουν μέσα σε μια τέτοια κοινωνία. Αυτό το επιτυγχάνει μέσα από τους κανόνες του και μέσα από αυτά που οι άνθρωποι κάνουν και αισθάνονται όταν ακολουθούν (ή όταν βλέπουν άλλους να ακολουθούν) αυτούς τους κανόνες, καθώς και με τα συμπεράσματα που ενθαρρύνει τους ανθρώπους να βγάλουν όσον αφορά τη σημασία αυτών των εμπειριών για τους υπόλοιπους τομείς της ζωής τους.

Έτσι το μπάσκετ είναι τόσο εκπαίδευση όσο και διασκέδαση. Η εκπαίδευση είναι μέρος της βαθύτερης ουσίας του μπάσκετ. Ως δάσκαλος λαμβάνω σοβαρά υπόψη την παιδαγωγική λειτουργία παιχνιδιών όπως το μπάσκετ. Πόσο ακριβή εικόνα του κόσμου στον οποίο ζούμε μας δίνει το μπάσκετ στη σύγχρονη εκδοχή του; Ή, για να το θέσω διαφορετικά, προσπάθησε να κάνεις ένα φάουλ στο αφεντικό ή στον σπιτονοικοκύρη σου και θα δεις τις επιπτώσεις.

Τα παιχνίδια, βέβαια, αντλούν σημαντική βοήθεια για την κοινωνικοποίηση των νέων ανθρώπων –έτσι ώστε αυτοί συστηματικά να παρερμηνεύουν την κοινωνία– από τα σχολεία, τις εκκλησίες, τις οικογένειες, τα μίντια, τις κυβερνήσεις και τις ανταλλαγές της αγοράς, αλλά μόνο τα παιχνίδια μπορούν να χρησιμοποιούν την ευχαρίστηση που γεννούν για να κρύβουν αυτά που διδάσκουν. Λόγω της αντίληψης ότι οτιδήποτε είναι τόσο διασκεδαστικό δεν μπορεί να είναι μέρος της εκπαίδευσης (η οποία συνδέεται με σχολεία, διάβασμα και εξετάσεις), τα παιχνίδια έχουν αποφύγει την κριτική έρευνα που υφίστανται συνήθως τα άλλα μέσα κοινωνικοποίησης. Αν όμως οι ιδέες που αποκτώνται σε στιγμές ευχαρίστησης είναι –όπως υποπτεύομαι– ευκολότερο να υιοθετηθούν και δυσκολότερο να απορριφθούν, τότε η αντιμετώπιση του μπάσκετ σαν να ήταν μόνο ένα παιχνίδι σηματοδοτεί μια ιδεολογική παράδοση άνευ όρων.

Οι νέοι κανόνες που προτείνω για το μπάσκετ θα μπορούσαν να τα αλλάξουν όλα. Όσοι παίζουν ή παρακολουθούν τη δική μου έκδοση του παιχνιδιού δεν θα περιμένουν να είναι γρήγοροι και ευκίνητοι, σε συνδυασμό με την επιμονή, την ομαδική συνεργασία και το ευ αγωνίζεσθαι, για να έχουν επιτυχίες στη ζωή τους, αλλά θα μάθουν πώς λειτουργεί στην πραγματικότητα η κοινωνία μας – με το χρήμα. Το μπάσκετ με τους κανόνες μου θα βοηθήσει στην προετοιμασία των νέων ανθρώπων για να ζήσουν σε μια καπιταλιστική κοινωνία και, τελικά, για να γκρεμίσουν ό,τι θεωρούν άδικο και καταπιεστικό, αντί να τους παραπλανά για το τι τους επιφυλάσσει το μέλλον. Πρέπει να παραδεχτούμε ότι το παιχνίδι ίσως γίνει λιγότερο ευχάριστο, αλλά στην πορεία το απλοϊκό σύνθημα «Κράτα την ελπίδα ζωντανή» μπορεί να παραχωρήσει τη θέση του στην πολιτική επιταγή, «Οργανώσου για να πραγματοποιήσεις τις αλλαγές που θέλεις».

Στο σημείο αυτό ορισμένοι αναγνώστες μάλλον σκέφτονται ότι, αν το μπάσκετ είναι μια τόσο κακή εκπαιδευτική διαδικασία, τότε ίσως θα πρέπει να απαλλαγούμε από αυτή. Θα συμφωνούσα, αν δεν είχα ανακαλύψει μια εξίσου σημαντική, εξίσου κρυφή σημασία στο παιχνίδι, που είναι απολύτως θετική. Για να την καταλάβουμε πρέπει μόνο να ρωτήσουμε: τι ευχαριστεί περισσότερο τόσο τους παίκτες όσο και τους θεατές στο μπάσκετ; Δεν πιστεύω ότι είναι τα καρφώματα ή τα τρίποντα. Μάλλον αυτό που συναρπάζει τους περισσότερους από εμάς στο μπάσκετ είναι η ομαδικότητα· ο χρόνος όταν η μπάλα κινείται μεταξύ τριών, τεσσάρων ή πέντε παικτών, των οποίων οι κινήσεις είναι απόλυτα συντονισμένες και η επιβράβευση είναι ένα σουτ στο καλάθι που δεν μπορεί να αποτραπεί. Οι ικανότητες του κάθε παίκτη, η αίσθηση του γηπέδου και το τάιμινγκ είναι εμφανείς, αλλά λειτουργούν μόνο τη στιγμή που οι κινήσεις του κάθε ατόμου μεταμορφώνονται στις κινήσεις μιας ομάδας, όταν η ομάδα ως τέτοια και όχι τα άτομα που την απαρτίζουν έρχεται στο προσκήνιο. Το να αφιερώνουμε τις σωματικές και πνευματικές μας δυνάμεις σε τόσο επιτυχείς πράξεις συνεργασίας είναι πολύ ικανοποιητικό. Είναι επίσης πολύ ασυνήθιστο, γιατί υπάρχουν λίγες περιπτώσεις στη ζωή που είναι εφικτή μια τόσο έντονη συνεργασία, με αποτελέσματα τόσο άμεσα και προφανή. Τόσο για τους παίκτες όσο και για τους θεατές είναι μια ουτοπική στιγμή, όπου συλλαμβάνουν τη φευγαλέα εικόνα κάτι θαυμάσιου, του ιδεώδους μιας κοινότητας, που εξαφανίζεται όσο γρήγορα εμφανίστηκε.

Αν το μπάσκετ μάς προσφέρει αυτές τις ουτοπικές στιγμές, γιατί δεν αναζητούμε περισσότερες; Πιστεύω ότι το κάνουμε, αλλά οι περισσότεροι με έναν συγκαλυμμένο τρόπο. Δεν είμαστε βέβαιοι για αυτό που μας κάνει να αισθανόμαστε καλά και έτσι δεν μας είναι εύκολο να διευκρινίσουμε τι ακριβώς λείπει από την υπόλοιπη ζωή μας. Σύμφωνα με αυτή την ερμηνεία της ευρύτερης σημασίας του, το μπάσκετ δεν προσφέρει τόσο μια διαστρεβλωμένη εικόνα για το τι είναι η κοινωνία, παρά αποτελεί το ουτοπικό ιδεώδες τού τι θα έπρεπε να είναι.

Στην πραγματικότητα, το μπάσκετ εμπεριέχει και τις δύο αυτές στιγμές, που βρίσκονται σε αντίθεση μεταξύ τους, όπως άλλωστε έρχονται σε προφανή αντίθεση με τους νόμους και τα έθιμα της κοινωνίας. Η μία, αντιμετωπίζοντας το μπάσκετ σαν εκπαίδευση, δηλαδή παίρνοντας σοβαρά το ρόλο τού να μας διδάξει πώς λειτουργεί η κοινωνία και πώς να προχωρήσουμε σε μια τέτοια κοινωνία, ζητά αλλαγές των κανόνων έτσι ώστε το παιχνίδι να μοιάζει περισσότερο με τη ζωή. Η άλλη, αντιμετωπίζοντάς το σαν ένα ουτοπικό ιδεώδες, ζητά να επιχειρήσουμε να κάνουμε τη ζωή να μοιάζει περισσότερο με το μπάσκετ. Επομένως, η επιλογή που έχουμε είναι ή να συνεχίσουμε στην κοινωνία όπως είναι και να αλλάξουμε (όπως προσπάθησα να δείξω) τους κανόνες του μπάσκετ (που πιθανόν θα έκαναν το παιχνίδι λιγότερο ευχάριστο) ή να διατηρήσουμε το μπάσκετ και να αλλάξουμε ριζικά την κοινωνία μας (κάτι που θα συντηρήσει ή θα αυξήσει περισσότερο τη συνολική ευχαρίστηση). Αυτό που δεν μπορεί να επιλεγεί –αν θέλουμε να είμαστε συνεπείς και να αποφεύγουμε τις συνεχείς απογοητεύσεις– είναι να αφήσουμε τα πράγματα όπως είναι: το μπάσκετ να παρέχει ελλιπή εκπαίδευση και την ίδια στιγμή να προκαλεί ανικανοποίητες, ουτοπικές επιθυμίες. Έχω ήδη αναφερθεί στο τι μπορούμε να κάνουμε για να μοιάζει το μπάσκετ περισσότερο με τη ζωή, αλλά το ερώτημα είναι, τι πρέπει να γίνει για να μοιάζει η ζωή περισσότερο στο μπάσκετ;

Η συνεργασία την οποία εξιδανικεύουμε στο μπάσκετ είναι ουσιαστική για κάθε λειτουργική δημοκρατία. Βρίσκεται στην καρδιά αυτού που αποτελεί τον καλύτερο ορισμό της δημοκρατίας, όπως τον έδωσε ο Αβραάμ Λίνκολν: «Κυβέρνηση των ανθρώπων, από τους ανθρώπους και για τους ανθρώπους». Εμείς στις ΗΠΑ έχουμε μια δημοκρατία, αλλά είναι περιορισμένης εμβέλειας και σοβαρά διαστρεβλωμένη ακόμα και στην πολιτική σφαίρα όπου εφαρμόζεται – όπως δείχνουν και τα γεγονότα των εκλογών του 2000 στη Φλόριντα και η ανήθικη επιρροή του χρήματος στις εκλογές. Πέρα από αυτά τα χαρακτηριστικά –και υπάρχουν περισσότερα– μπορούμε να ισχυριστούμε ότι τουλάχιστον απολαμβάνουμε ένα είδος δημοκρατίας. Αλλά η εργασία, η εκπαίδευση, ο πολιτισμός, η υγεία, η κατοικία και οι επικοινωνίες αποτελούν εξίσου σημαντικές διαστάσεις της ζωής μας, και σε καθεμία από αυτές λίγοι άνθρωποι, πάνω στους οποίους δεν έχουμε κανέναν έλεγχο, μας λένε τι να κάνουμε. Δεν υπάρχουν λογοδοσία, εκλογές, συμμετοχή στη διαδικασία αποφάσεων και καμιά δυνατότητα συνεργασίας και αίσθησης της ισχύος και της ικανοποίησης που δημιουργεί η συνεργασία. Αντί για δημοκρατία, κάτι που προσιδιάζει περισσότερο στα φεουδαρχικά πρότυπα κυριαρχεί στις κοινωνικές μας σχέσεις σε όλους τους τομείς. Χάνουμε τίποτα; Στοιχηματίζω πως ναι, και η έντονη ευχαρίστηση που νιώθουμε όταν παρακολουθούμε ή συμμετέχουμε σε μια καλή ομαδική συνεργασία στο μπάσκετ δείχνει ότι κάπου μέσα μας το γνωρίζουμε και αναζητούμε μια ζωή που θα μας δώσει περισσότερες ευκαιρίες να νιώσουμε τέτοια θετικά συναισθήματα.

Ο κωμικός ηθοποιός και πολιτικός ακτιβιστής Ντικ Γκρέγκορυ είπε: «Αν η δημοκρατία είναι τόσο καλή, ας έχουμε περισσότερη». Αυτό φαίνεται αρκετά προφανές και σίγουρα θα αυξήσει τις ευκαιρίες των ανθρώπων να συνεργαστούν και να επωφεληθούν από τα ψυχικά οφέλη που προκύπτουν. Ποια κοινωνία όμως «επεκτείνει τη δημοκρατία σε κάθε όψη της ζωής»; Σύμφωνα με τον Νόρμαν Τόμας, προτεστάντη ιερέα και πρώην ηγέτη του αμερικανικού Σοσιαλιστικού Κόμματος, αυτός είναι ο καλύτερος δυνατός ορισμός του σοσιαλισμού. Μπορεί άραγε η βαθύτερη, κρυμμένη και απόκρυφη σημασία του μπάσκετ –αυτή που το διατρέχει και μας επιτρέπει να ερμηνεύσουμε τις αντιθετικές του λειτουργίες, όπως είναι η στρεβλή εκπαίδευση και το ουτοπικό ιδεώδες– να είναι ο σοσιαλισμός; Λίγοι, δυστυχώς, από όλους όσοι αγαπούν την ομαδική συνεργασία στο μπάσκετ, που υποκρύπτει την επιθυμία τους για περισσότερη συνεργασία στη ζωή και αυτή με τη σειρά της απαιτεί τη διάχυση της δημοκρατίας μέσα στην κοινωνία, λίγοι προτίθενται να παραδεχτούν ότι αυτό που πραγματικά θέλουν –και χρειάζονται– είναι ο σοσιαλισμός. Για αυτούς, ο όρος έχει τόσο αμαυρωθεί από τις καρικατούρες του σοσιαλισμού που αναπτύχθηκαν σε κάποιες χώρες του Τρίτου Κόσμου, πολύ φτωχές για να ριζώσουν σοσιαλιστικές σχέσεις, καθώς και από τα δικά μας καπιταλιστικά μίντια, των οποίων οι ιδιοκτήτες είναι πολύ πλούσιοι για να πουν την αλήθεια για το θέμα. Αλλά αν η βαθύτερη σημασία του μπάσκετ είναι ο σοσιαλισμός, τότε γιατί να μην αντικαταστήσουμε τον όρο «σοσιαλισμός» στη συζήτησή μας για το τι να κάνουμε, με τον όρο «μπάσκετ»;

Ποιος είναι ο στόχος μας; Να κάνουμε όλη τη ζωή μας τόσο ενδιαφέρουσα, δίκαιη, συνεργατική και ευχάριστη όπως το μπάσκετ, του οποίου οι κανόνες και ο τρόπος παιχνιδιού μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως μια άριστη εκπαίδευση για τη ζωή σε μια τέτοια κοινωνία. Το σύνθημα; «Μπασκετμπολίστες όλου του κόσμου ενωθείτε. Δεν έχετε να χάσετε παρά μόνο τους προπονητές, τα αφεντικά και τους σπιτονοικοκύρηδές σας». Για ένα τέτοιο παιχνίδι –και για έναν τέτοιο κόσμο– αξίζει να πανηγυρίζουμε.