Από το ξέσπασμα του ουκρανικού πολέμου, οι χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, που διαθέτουν πυρηνικούς αντιδραστήρες σοβιετικού σχεδιασμού, προσπαθούν να διαφοροποιήσουν τις προμήθειες καυσίμων τους. Η ρωσική εταιρεία Rosatom δεν έχει ακόμη τιμωρηθεί επειδή, σε αντίθεση με το φυσικό αέριο, δεν έχει αντικαταστάτη σε καμία χώρα στον κόσμο. Οι αγορές ρωσικών καυσίμων από την Ευρωπαϊκή Ένωση έφτασαν πέρυσι στο υψηλότερο επίπεδο των τελευταίων τριών ετών.
Σχεδόν δύο χρόνια μετά την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, η Rosatom συνεχίζει να διαδραματίζει στρατηγικό ρόλο στην παροχή ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη. Συνεχίζει να προμηθεύει πυρηνικούς σταθμούς στην Ανατολική Ευρώπη, από τη Σλοβακία έως τη Βουλγαρία, περνώντας από την Τσεχία, τη Φινλανδία και την Ουγγαρία.
Αργά ή γρήγορα ο οικονομικός αποκλεισμός θα φτάσει και στη Rosatom και η Ευρώπη πρέπει να καλύψει αυτό το κενό. Αυτός είναι ο λόγος που ο αμερικανικός όμιλος Westinghouse και η γαλλική εταιρεία Framatome μπήκαν σε ανταγωνισμό, αν και οι Γάλλοι είχαν υπογράψει συμφωνία «μακροπρόθεσμης συνεργασίας» με τη Rosatom που θα της επέτρεπε να προμηθεύει πυρηνικούς σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής με ρωσική τεχνολογία.
Είναι μια ευκαιρία να κυριαρχήσουν στην πυρηνική αγορά, την οποία η Ρωσία ελέγχει πλέον με σχεδόν μονοπωλιακό τρόπο.
Ο κύκλος παραγωγής ουρανίου ξεκινά με τον εμπλουτισμό της πρώτης ύλης και στη συνέχεια πρέπει να συναρμολογηθεί πριν φορτωθεί στο εργοστάσιο παραγωγής ενέργειας. Πρώτον, το εμπλουτισμένο ουράνιο μετατρέπεται σε οξείδιο του ουρανίου, για την κατασκευή μικρών κυλίνδρων που ονομάζονται «pellets» που αποτελούν το τελικό καύσιμο.
Τα pellets δεν λειτουργούν όπως το πετρέλαιο ή το φυσικό αέριο. Δεν είναι εναλλάξιμα. Κάθε ένα από αυτά έχει συγκεκριμένο μέγεθος, σχεδιασμένο και ισορροπημένο για τα χαρακτηριστικά μιας συγκεκριμένης εγκατάστασης και δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την τροφοδοσία μιας εγκατάστασης άλλου μοντέλου.
Η Rosatom ελέγχει τον τελευταίο κύκλο για την προμήθεια των αντιδραστήρων που έχει πουλήσει η εταιρεία στο εξωτερικό. Είναι σχέδια σοβιετικής προέλευσης του μοντέλου που ονομάζεται «VVER», το οποίο με τη σειρά του έχει τρεις παραλλαγές (VVER-440, VVER-1000 και VVER-1200), από τις οποίες δεκαεννέα λειτουργούν στην Ευρώπη.
Τους τελευταίους μήνες, φορείς εκμετάλλευσης σε χώρες της κεντρικής Ευρώπης υπέγραψαν, η μία μετά την άλλη, συμβάσεις με τη Framatome ή τη Westinghouse για τη διαφοροποίηση της προμήθειας των VVER-440 και VVER-1000.
Όμως η Westinghouse παλεύει για το μερίδιό της από την πίτα που άφησε η Ρωσία. Πέρυσι η Τσεχική Δημοκρατία και η Βουλγαρία υπέγραψαν συμβόλαιο με τη Westinghouse για την προμήθεια μέρους των καυσίμων των πυρηνικών σταθμών τους VVER, προτού η Βουλγαρία κάνει το ίδιο τον Αύγουστο του τρέχοντος έτους. Λίγους μήνες νωρίτερα, το αμερικανικό μονοπώλιο ανακοίνωσε ότι έκλεισε μια συμφωνία συνεργασίας με την Enusa για να προσφέρει «εναλλακτικές λύσεις στη Rosatom για την κατασκευή καυσίμων».
Από την πτώση του Τείχους του Βερολίνου το 1989, η Westinghouse άρχισε να ενδιαφέρεται για την κατασκευή νέων σταθμών παραγωγής ενέργειας στην Ευρώπη. Όμως η σοβιετική τεχνολογία ήταν πολύ ανώτερη και το αμερικανικό μονοπώλιο απέτυχε, αφήνοντας το πεδίο ανοιχτό στη Rosatom.
Το πραξικόπημα στην Ουκρανία άλλαξε την κατάσταση. Η Ουκρανία διαθέτει αντιδραστήρες VVER-1000 και η Westinghouse εργάστηκε για να μιμηθεί πυρηνικούς αντιδραστήρες σοβιετικού τύπου επεκτείνοντας το εργοστάσιό της στο Västerås της Σουηδίας το 2016.
Η Γαλλία, ωστόσο, έχει ένα μεγάλο πλεονέκτημα: πριν από τον πόλεμο, τον Δεκέμβριο του 2021, η Framatome υπέγραψε συμφωνία «μακροπρόθεσμης συνεργασίας» με τη Rosatom που της επέτρεπε να προμηθεύει πυρηνικούς σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής με ρωσική τεχνολογία.
Στα τέλη του περασμένου έτους, η γαλλική εταιρεία υπέγραψε επίσης με τον βουλγαρικό φορέα για την προμήθεια, μαζί με τη Westinghouse, του μοναδικού σταθμού παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας. Τον Ιούνιο του τρέχοντος έτους η Framatome ανακοίνωσε ότι θα προμήθευε επίσης καύσιμα σε αντιδραστήρες της Σλοβακίας.
Σε αντίθεση με τη Westinghouse, η Framatome δεν έχει παραδώσει ακόμη καύσιμα, αλλά αρχίζει να υπογράφει συμβόλαια. Ο γαλλικός όμιλος υποστηρίζει ότι αναπτύσσει εδώ και αρκετά χρόνια μια βιομηχανική λύση για την τροφοδοσία αντιδραστήρων σοβιετικού σχεδιασμού, με επαναπροσανατολισμό των δραστηριοτήτων της τοποθεσίας.
Μένει να δούμε αν θα υπάρχει αρκετός βιομηχανικός εξοπλισμός διαθέσιμος για να αντικαταστήσει εγκαίρως τον ρωσικό. Τόσο στη Framatome όσο και στην Westinghouse, τα εργοστάσια είναι ακόμη μικρά και πρέπει να επεκταθούν.
Επιπλέον, οι συμβάσεις παραμένουν σε αναστολή λόγω πολιτικών εντολών. Απαιτείται κυβερνητική έγκριση για την αλλαγή προμηθευτή καυσίμων, κάτι που μπορεί να διαρκέσει αρκετά χρόνια. Μεταξύ της στιγμής της υπογραφής της συμφωνίας και της φυσικής παράδοσης, μια κυβερνητική αλλαγή μπορεί να ανατρέψει τα πάντα. Στη Σλοβακία, για παράδειγμα, ο Ρόμπερτ Φίκο κέρδισε τις εκλογές στις αρχές Οκτωβρίου και είναι πιθανό, να διατηρήσει τους Ρώσους ως προμηθευτές πυρηνικών πρώτων υλών.
Αντίθετα, η Ουγγαρία στρέφεται σε δυτικές εταιρείες. Στις 12 Σεπτεμβρίου, η Framatome και η ουγγρική κυβέρνηση επικύρωσαν μια συμφωνία για τη διαφοροποίηση της προμήθειας των αντιδραστήρων της. Η γαλλική εταιρεία πρέπει να προμηθεύσει καύσιμα στο εργοστάσιο παραγωγής ενέργειας Paks, που χρησιμοποιεί το μοντέλο VVER-2000. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο Όρμπαν πρόκειται να διακόψει τους δεσμούς του με τη Rosatom. Η ρωσική εταιρεία θα συνεχίσει να συμμετέχει στο έργο επέκτασης του εργοστασίου, με την κατασκευή δύο νέων αντιδραστήρων έως το 2030.
Παρά την επιθυμία των ευρωπαϊκών χωρών να βρουν άλλους προμηθευτές, η Rosatom έχει τεράστιο βάρος στην ατομική αγορά και παρόλο που η Ευρώπη κλείνει τις πόρτες της, οι Ρώσοι κατευθύνονται στην Αφρική, τη Μέση Ανατολή ή τη Λατινική Αμερική.
Η Rosatom καταλαμβάνει την πρώτη θέση στο βάθρο για τον αριθμό των προγραμματισμένων ή υπό κατασκευή πυρηνικών σταθμών παγκοσμίως. Από την Αίγυπτο στο Μπαγκλαντές, περνώντας από Τουρκία, Κίνα, Ινδία και Ιράν. Οι επιχειρήσεις ανθούν. Τον Φεβρουάριο, ο διευθυντής της Rosatom, Αλεξέι Λικάτσεβ, δήλωσε ότι έχουν ξεκινήσει συνομιλίες με δώδεκα χώρες, μεταξύ των οποίων τρεις ή τέσσερις πρόκειται να υπογράψουν συμφωνίες.
Η ρωσική εταιρεία θα αποκτήσει προσοδοφόρα συμβόλαια και, ταυτόχρονα, θα ενισχύσει την επιρροή της Ρωσίας τις επόμενες δεκαετίες σε μια νέα γενιά αγοραστών πυρηνικών σταθμών ηλεκτροπαραγωγής.
