Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν είναι δηλωμένος καθολικός. Παρακολουθεί τακτικά τις θρησκευτικές λειτουργίες της εκκλησίας του και, όπως κάθε πρόεδρος των ΗΠΑ, έχει ορκιστεί για το αξίωμά του βάζοντας το χέρι του στη Βίβλο. Επομένως, είναι ασφαλές να πούμε ότι έχει επίγνωση της αρνητικής ηθικής φόρτισης που έχει η λέξη «διάβολος» για το λαό του. Είναι κατ’ εξοχήν αποκρουστική, πρέπει να απορρίπτεται αμέσως και πρέπει να αποφεύγεται σε κάθε προσωπική πράξη.
Και αυτή είναι η λέξη που αποφάσισε να χρησιμοποιήσει για να απορρίψει τους ισχυρισμούς για ελεύθερο εμπόριο, από τους Ευρωπαίους εταίρους του. Στις 27 Ιανουαρίου 2023, σε μια συνάντηση με εργατικά συνδικάτα στο Σπρίνγκφιλντ, δήλωσε: «Κυρίες και κύριοι, μας επικρίνουν διεθνώς ότι εστιάζουμε υπερβολικά στην Αμερική. Στο διάολο με αυτό. Η αλυσίδα εφοδιασμού θα ξεκινήσει από εδώ… δεν τελειώνει σε εμάς».
Στην απλότητα αυτών των λέξεων, υπάρχει ένα ολόκληρο πρόγραμμα οικονομικής πολιτικής. Σίγουρα, τα τελευταία 40 χρόνια, με το σύνθημα της «αποτελεσματικότητας», οι αλυσίδες εφοδιασμού παραγωγής αγαθών, αποκεντρώθηκαν μακριά από τις μεγάλες δυνάμεις (εκτός από τη Γερμανία), για να ξεκινήσουν και να επεκταθούν, από εκεί όπου οι μισθοί ήταν χαμηλότεροι, τα εργασιακά δικαιώματα ανύπαρκτα και οι φόροι ελάχιστοι. Αυτό οδήγησε στην «παγκοσμιοποίηση» των σταδίων των παραγωγικών δραστηριοτήτων, μετατρέποντας τις ΗΠΑ και την Ευρώπη σε ένα μεγάλο σούπερ μάρκετ για την τελική κατανάλωση προϊόντων που κατασκευάζονται σε Κίνα, Ινδία, Μεξικό, Σιγκαπούρη, Ταϊβάν κ.α. Αυτά ήταν τα «χρυσά χρόνια» του ελεύθερου εμπορίου και των «συγκριτικών πλεονεκτημάτων».
Αλλά τώρα αυτή η παγκοσμιοποιητική ιδεολογία είναι εξαθλιωμένη και φθαρμένη. Η οικονομική ανάπτυξη των μεγάλων δυτικών δυνάμεων βρίσκεται σε παρακμή. Οι μεσαίες και εργατικές τάξεις τους έχουν δει τα εισοδήματά τους να παραμένουν στάσιμα εδώ και δεκαετίες. Η λαιμαργία των πληθυσμών της που συντηρήθηκε από την εισαγωγή φθηνών προϊόντων, έχει παραλύσει τα παραγωγικά τους συστήματα και έχει επιτρέψει την άνοδο των ανατολικών δυνάμεων, που είναι έτοιμες να αμφισβητήσουν την παγκόσμια ηγεσία. Το χειρότερο από όλα είναι ότι η δυσαρέσκεια των ψηφοφόρων της Δύσης, με τις κοσμοπολίτικες αφηγήσεις, έχει γίνει ευθέως ανάλογη με τη μεγάλη ανισότητα που πλήττει τις τσέπες τους. Η συλλογική διάθεση έχει αλλάξει. Η ιστορική αισιοδοξία έχει δώσει τη θέση της στον θυμό, την απογοήτευση και την αβεβαιότητα.
Το φαινόμενο Τραμπ και οι επιτιθέμενοί του στο Καπιτώλιο, ήταν ένα σύμπτωμα που έπληξε την υπερηφάνεια ενός έθνους που πίστευε ότι ήταν ο παγκόσμιος προστάτης της δημοκρατίας. Και ο Μπάιντεν το ξέρει πολύ καλά. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η επίκληση του οίκου του Σατανά, που προηγουμένως προοριζόταν για την καταδίκη των κομμουνιστών και των ριζοσπαστών μουσουλμάνων, χρησιμοποιείται τώρα από τον ίδιο για να υπερασπιστεί τον εαυτό του ενάντια στους παγκοσμιοποιητές «συμμάχους» του. Δεν είναι άλλο ένα σύμπτωμα γήρανσης του ίδιου. Είναι το προσχέδιο για ένα νέο μοντέλο οργάνωσης της οικονομίας.
Στα μέσα του 2022, η κυβέρνηση Μπάιντεν ψήφισε δύο νόμους κατά του πληθωρισμού και της κλιματικής αλλαγής που μοχλεύουν 465 δισεκατομμύρια δολάρια σε επιδοτήσεις για την τοπική βιομηχανία. Πρόκειται για το Reduction Inflation Act (IRA) και το Chips and Science Act (CHIPS), που επιδοτούν, το πρώτο με 52 δισεκατομμύρια δολάρια σε επιχειρηματίες που εγκαθιστούν εργοστάσια μικροεπεξεργαστών (FABS) στο έδαφος των ΗΠΑ και το δεύτερο, το οποίο επιδοτεί με 7.500 δολάρια κάθε αγοραστή από τις ΗΠΑ ηλεκτρικών οχημάτων που κατασκευάζονται εξ ολοκλήρου, είτε με εξαρτήματα που κατασκευάζονται στις ΗΠΑ.
Ως αποτέλεσμα, σε ένα άρθρο στο Project Syndicate στις 22 Δεκεμβρίου 2022, η Anne Krueger, πρώην διευθύνουσα σύμβουλος της Παγκόσμιας Τράπεζας, θρηνούσε για την αναπόφευκτη πλέον «κατάρρευση του διεθνούς εμπορικού συστήματος» εξαιτίας αυτού του εξαπολυμένου πολέμου φόρων και επιδοτήσεων, πρώτα μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας και τώρα μεταξύ ΗΠΑ και Ευρώπης. Και δεν είναι περίεργο, διότι στις 8 Δεκεμβρίου 2022, ο εκπρόσωπος των ΗΠΑ στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΕ), Adam Hodge, απέρριψε τα συμπεράσματα στα οποία κατέληξε αυτός ο θεσμός, σχετικά με την αξίωση της Κίνας έναντι των δασμολογικών φραγμών που θέτει το κράτος των ΗΠΑ στις εξαγωγές του αλουμινίου και του χάλυβα. Και το σκεπτικό ήταν ξεκάθαρο ως προς τις προϋποθέσεις της νέας εποχής: «Η κυβέρνηση Μπάιντεν έχει δεσμευτεί να προστατεύσει την εθνική ασφάλεια των ΗΠΑ διασφαλίζοντας τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα της βιομηχανίας χάλυβα και αλουμινίου μας και δεν έχουμε καμία πρόθεση να καταργήσουμε τους δασμούς».
Πόσο μακριά είναι οι φράσεις περί «οικονομικής αποδοτικότητας», «συγκριτικών πλεονεκτημάτων» ή «μηδενικών δασμολογικών φραγμών» με τις οποίες παγκοσμιοποιήθηκαν οι αξιακές αλυσίδες. Σήμερα, οι φράσεις «εθνική ασφάλεια», «οι βιομηχανίες μας», «φιλική στήριξη», «επιδοτήσεις», «ενεργειακή κυριαρχία» κ.λπ., είναι οι νέες σημαίες ενός αναδυόμενου νεοπροστατευτισμού στις αποφάσεις των καπιταλιστικών δυνάμεων. Σύμφωνα με τα λόγια του απογοητευμένου editorial του The Economist της 12ης Ιανουαρίου 2023, «το εθνικό κέρδος επέστρεψε». Δεν είναι το τέλος της παγκοσμιοποίησης, αλλά η επιβράδυνση, ο γεωπολιτικός κατακερματισμός και η υποταγή της στις απαιτήσεις της εγχώριας αγοράς.
Ο βραβευμένος με Νόμπελ Πολ Κρούγκμαν έχει συλλάβει ρεαλιστικά το περίγραμμα αυτής της νέας «συναίνεσης της Ουάσιγκτον». Στο άρθρο του στις 12 Δεκεμβρίου 2022 στους New York Times, χωρίς να κρύψει τη χαρά του, έγραψε: «Ο Μπάιντεν αλλάζει αθόρυβα τα βασικά θεμέλια της παγκόσμιας οικονομικής τάξης» επιδοτώντας την εγχώρια παραγωγή ημιαγωγών και καθαρής ενέργειας και περιορίζοντας την πρόσβαση της Κίνας σε προηγμένες τεχνολογίες. Ισχυρίζεται χωρίς ενδοιασμούς ότι αυτό είναι ένα νέο είδος «οικονομικού εθνικισμού», που δεν τον ανησυχεί. Επιπλέον, όταν ρωτήθηκε εάν όλα αυτά τα μέτρα θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε «αυξανόμενο προστατευτισμό στον κόσμο», απαντά: ναι. Θα μπορούσε να πει «ναι και λοιπόν» ή σε βιβλικό συντονισμό με τον πρόεδρο Μπάιντεν «ναι και τι στο διάολο», αλλά ίσως η ακαδημαϊκή του ακεραιότητα τον εμπόδισε να το κάνει. Αλλά η κανονιστική έμφαση είναι η ίδια. Το πνεύμα του προστατευτισμού έχει ξεκινήσει τον νέο του κύκλο.
Το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ στο Νταβός τον Ιανουάριο του 2023, όπου συγκεντρώθηκαν επιχειρηματικοί ηγέτες, πολιτικές ελίτ και κατεστημένοι διανοούμενοι, δεν μπορούσε να ξεφύγει από το σοκ αυτού του νέου ανέμου. Ο Patrick Gelsinger, Διευθύνων Σύμβουλος της Intel, του μεγαλύτερου κατασκευαστή μικροεπεξεργαστών στον κόσμο, παραδέχτηκε ότι για τη βιομηχανία «ήταν λάθος» να εξαρτάται από την Ασία. Με τη σειρά της, η Διευθύντρια του ΔΝΤ Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα, μιλώντας στις 19 Ιανουαρίου, αναγνώρισε ότι η παγκοσμιοποίηση εξυπηρετούσε τους «νικητές», αλλά δεν έκανε αρκετά για τους «χαμένους», που είναι η πλειοψηφία και τώρα, «η δημόσια υποστήριξη για μια διασυνδεδεμένη παγκόσμια οικονομία έχει αποδυναμωθεί».
Αν και πιο αργά και υποκριτικά, η Ευρώπη αρχίζει να χορεύει με τον ίδιο προστατευτικό ρυθμό. Πρώτα ήρθε η αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το βέτο ορισμένων χωρών στην τεχνολογία 5G της Κίνας. Στη συνέχεια, το 2022, η χειραγώγηση της αγοράς φυσικού αερίου, εκτοπίζοντας το φθηνότερο ρωσικό αέριο με περισσότερη τοπική παραγωγή άνθρακα, πυρηνικής ενέργειας και το πολύ πιο ακριβό αμερικανικό αέριο. Η γεωπολιτική ανάσχεση της Ρωσίας και της Κίνας είναι πάνω από το «αόρατο χέρι» της αγοράς. Στη συνέχεια, η Γαλλία εθνικοποιεί τη μεγαλύτερη ενεργειακή εταιρεία της Ευρώπης. Η Ισπανία περιορίζει τα τιμολόγια ηλεκτρικής ενέργειας. Η Γερμανία παρέχει 200 δισεκατομμύρια ευρώ για να επιδοτήσει την τιμή του φυσικού αερίου στον πληθυσμό της και ο πρώην Βρετανός πρωθυπουργός Γκόρντον Μπράουν, γνωστός σοσιαλδημοκράτης παγκοσμιοποιητής, ζητά την εθνικοποίηση του συστήματος παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της Βρετανίας. Τέλος, στις 17 Ιανουαρίου 2023, το συνέδριο στο Νταβός θα χρησιμοποιηθεί από την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, για να δηλώσει ότι η Ευρώπη θα προωθήσει επίσης τη «δική της βιομηχανία καθαρής ενέργειας». Μίλησε μάλιστα για τη δυνατότητα ενός νέου πακέτου «κρατικών επενδυτικών ταμείων» για την προστασία των ευρωπαίων επενδυτών. Υπάρχει απόγνωση για να αποτραπεί η έξοδος των ευρωπαϊκών βιομηχανιών που μπορεί να παρασυρθούν από τις επιδοτήσεις των ΗΠΑ. Όπως είπε ο Larry Flink, επικεφαλής της Blackrock, του μεγαλύτερου επενδυτικού fund στον κόσμο, γινόμαστε μάρτυρες «του τέλους της παγκοσμιοποίησης που ζήσαμε τις τελευταίες τρεις δεκαετίες».
Πριν από εβδομήντα εννέα χρόνια, ακολουθώντας τις επιπτώσεις του φιλελευθερισμού του δέκατου ένατου αιώνα που οδήγησαν στην ύφεση και τον φασισμό του 1930, ο Karl Polanyi, στο έργο του «Ο Μεγάλος Μετασχηματισμός», στοχάστηκε πάνω σε αυτή την ταλάντευση του εκκρεμούς, μεταξύ προστατευτισμού και ελεύθερου εμπορίου, στη δυναμική της σύγχρονης κοινωνίας. Την ονόμασε «διπλή κίνηση» που οδήγησε στη συνεχή επέκταση της αγοράς, η οποία τελικά κατέστρεψε τον κοινωνικό ιστό, ερχόμενη ενάντια σε ένα αντικίνημα υπεράσπισης της ίδιας της παραγωγής, της φύσης και της κοινωνίας.
Είτε πρόκειται για την καθοδική φάση ενός «μεγάλου κύματος» Kondratiev, είτε των κυκλικών διαδικασιών μεταξύ της αυτορρυθμιζόμενης αγοράς που βρίσκει αντιστάσεις από την πλευρά της κοινωνίας, είτε μιας προεδρικής δαιμονοποίησης, το βέβαιο είναι ότι ένας νέος τύπος μοριακού προστατευτισμού αρχίζει να παίζει ρόλο στις δημόσιες πολιτικές, σε πλανητική κλίμακα. Αυτό που είναι κωμικό σε αυτούς τους καιρούς των ιστορικών διακυμάνσεων, είναι να βλέπεις τα απολιθώματα του λατινοαμερικανικού φιλελευθερισμού να επαναλαμβάνουν με σχεδόν θρησκευτική πίστη, τα ξεφτισμένα νεοφιλελεύθερα τροπάρια του «ελάχιστου κράτους», της «δημόσιας λιτότητας», των ιδιωτικοποιήσεων και των ελεύθερων αγορών. Είναι αξιολύπητα μελαγχολικά φαντάσματα ενός κόσμου που «τον πήρε ο άνεμος». Και ότι, αν μέσα από κάποια κοινωνική τραγωδία επανέλθουν προσωρινά, θα μπορέσουν να το κάνουν μόνο καβαλώντας την πλάτη του μίσους και της κολασμένης βίας.
Ο Álvaro García Linera είναι πρώην αντιπρόεδρος της Βολιβίας.
Πηγή: https://resumen-english.org/2023/02/free-trade-to-hell-with-it/
