Τώρα που, μετά από δεκαετίες μη χρήσης, τα τανκς γίνονται και πάλι πρωτοσέλιδα στην Ευρώπη, πολλοί αναγνώστες δικαίως απαιτούν μια σύντομη εξήγηση για την προέλευση, την ανάπτυξη και τον ρόλο τους στον σύγχρονο πόλεμο.
Τα άρματα μάχης, που σημαίνει μηχανικά προωθούμενα, ερπυστριοφόρα, οπλισμένα και θωρακισμένα οχήματα μάχης, εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στα θέατρα του πολέμου όταν τα ανέπτυξαν ο βρετανικός και ο γαλλικός στρατός, το 1916. Πέρασαν τις μεγαλύτερες μέρες δόξας τους την περίοδο 1939-45, όταν οι κύριοι εμπόλεμοι –Γερμανία, Σοβιετική Ένωση, Βρετανία και Ηνωμένες Πολιτείες– τα παρήγαγαν κατά χιλιάδες (η Ιαπωνία τα είχε επίσης, αλλά όχι στον ίδιο αριθμό ή ποιότητα). Τα τανκς διαδραμάτισαν εξέχοντα ρόλο τόσο στους Αραβοϊσραηλινούς Πολέμους (1948-1982) όσο και στους δύο Πολέμους του Κόλπου (1991 και 2003-2011). Κατά καιρούς, ήταν τόσο μεγάλη η ισχύς τους, που η κοινή γνώμη έτεινε να τα βλέπει, ως το ίδιο το σύμβολο του πολέμου.
1916-1918. Σχεδόν από την αρχή, τα άρματα κατηγοριοποιήθηκαν σε δύο βασικά είδη: τα βαριά, που προορίζονταν να οδηγήσουν το πεζικό καθώς προσπαθούσε να καταλάβει και να διασχίσει τα εχθρικά χαρακώματα, και τα ελαφριά που προορίζονταν για επακόλουθες επιχειρήσεις, μετά την επίτευξη αυτών των στόχων. Τα πρώτα κινούνταν αργά και ήταν οπλισμένα με πυροβόλο. Τα τελευταία ήταν πιο γρήγορα και συχνά ήταν οπλισμένα μόνο με πολυβόλα. Και οι Γερμανοί κατασκεύασαν τανκς. Ωστόσο, ήταν τόσο μικροί οι αριθμοί που βγήκαν από τις γραμμές συναρμολόγησης, που ελάχιστα επηρέασαν τη διεξαγωγή του πολέμου.
1919-45. Καθώς τελείωσε ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, όλες οι κύριες ένοπλες δυνάμεις του κόσμου πειραματίστηκαν με τα τανκς. Το αποτέλεσμα ήταν ένας πολύ μεγάλος αριθμός διαφορετικών μοντέλων, συμπεριλαμβανομένου ενός με όχι λιγότερους από πέντε πυργίσκους και ενός άλλου που μπορούσε να κινηθεί σε ράγες καθώς και σε δρόμους και σε ανοιχτό έδαφος. Ωστόσο, μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ‘30 τα βασικά στοιχεία που συνθέτουν ένα τανκ, είχαν καθοριστεί και έγιναν σχεδόν καθολικά. Συμπεριλαμβανομένου ενός όπλου τοποθετημένου στον πυργίσκο, μιας γάστρας και ενός συστήματος ανάρτησης, εμφανίστηκε μια διαμόρφωση, που αργότερα έγινε γνωστή ως κύριο άρμα μάχης.
Κατά τη δεκαετία του 1930, η Γερμανία πρωτοστάτησε στη δημιουργία τεθωρακισμένων μεραρχιών. Εκτός από τα άρματα μάχης, αποτελούνταν από πυροβολικό, αντιαρματικά όπλα και πεζικό. Όλα υπό ένα ενιαίο αρχηγείο, και όλα εφοδιασμένα με τις απαραίτητες υπηρεσίες προμήθειας, συντήρησης και επισκευής. Με ισχυρή υποστήριξη από τον αέρα, απόλαυσαν τις πιο θεαματικές επιτυχίες τους το 1939-42, όταν κατέκτησαν το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης και έφτασαν σε απόσταση αναπνοής από τη νίκη στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο τόσο στη Ρωσία όσο και στη Βόρεια Αφρική. Αργότερα, το 1943-45, έπαιξαν εξίσου σημαντικό ρόλο τόσο στο Ανατολικό όσο και στο Δυτικό Μέτωπο. Η ανάπτυξη του τανκ μπορεί να μετρηθεί από το γεγονός ότι, μέχρι το 1945, ορισμένα σοβιετικά έφτασαν να εφοδιάζονται με πυροβόλα των 122 χιλιοστών, πολύ μακριά από τα 37 χλστ. που ήταν ο κανόνας ακόμη και το 1936-37. Καθώς τα πυροβόλα μεγάλωναν, αυξάνονταν και οι πυργίσκοι που τα έφεραν, οι γάστρες και οι αναρτήσεις που έφεραν τους πυργίσκους, η θωράκιση που τους προστάτευε και οι μηχανές που κινούσαν το σύστημα.
1945-73. Τα τανκς συνέχισαν να αυξάνονται σε βάρος και ισχύ, τελικά σταθεροποιήθηκαν στους 60 τόνους περίπου. Όλο και περισσότερο κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ήταν οι Ισραηλινοί που πρωτοστάτησαν στη διεξαγωγή σύγχρονου, κινητικού, αρματοκεντρικού πολέμου. Όχι μόνο πολέμησαν και κέρδισαν δύο πολέμους –το 1967 και το 1973– αλλά άρχισαν να κατασκευάζουν τα δικά τους τανκς από την αρχή. Κάποιες χώρες κατασκευής τανκς, όπως η Γερμανία με το Leopard II, αναζήτησαν κάποιου είδους ισορροπία μεταξύ της δύναμης πυρός, της θωράκισης και της κινητικότητας. Όχι τόσο το Ισραήλ, το οποίο, όπως άρμοζε στο περιορισμένο ανθρώπινο δυναμικό του, έθεσε πρώτη τη θωράκιση. Αυτή η προσέγγιση αποδείχθηκε επιτυχής κατά τη διάρκεια του Πολέμου του Λιβάνου το 1982, όταν ούτε ένας Ισραηλινός στρατιώτης δεν σκοτώθηκε μέσα στο άρμα του.
1973-2022. Στην περίοδο αυτή σημειώθηκαν πολλές τεχνικές πρόοδοι, ξεκινώντας με πυροβόλο λείας κάννης (αντί για το παραδοσιακό ραβδωτό) και τελειώνοντας με το είδος των αντιπυραυλικών βλημάτων, που είχαν σχεδιαστεί για να εμποδίζουν τους εχθρικούς πυραύλους να διατρήσουν τη θωράκιση του τανκ. Τόσο το 1991 όσο και το 2003, τα τανκς πρωτοστάτησαν στις εισβολές των χωρών της Δύσης στο Ιράκ, νικώντας εύκολα τους στόλους των παλαιότερων, σοβιετικής κατασκευής, αρμάτων μάχης που διέθετε η Βαγδάτη. Ωστόσο, ακόμη και όταν τα ίχνη από τις ερπύστριες φαίνονταν ακόμα στην έρημο, ο πόλεμος άλλαζε. Καθώς περισσότερες χώρες, είτε απέκτησαν πυρηνικά όπλα είτε την ικανότητα να τα κατασκευάσουν σχετικά γρήγορα, ο συμβατικός πόλεμος μεγάλης κλίμακας φαινόταν να υποχωρεί. Από το Βιετνάμ μέχρι το Αφγανιστάν, τη θέση του πήρε ο ασύμμετρος πόλεμος, η εξέγερση, το αντάρτικο, η τρομοκρατία ή όπως αλλιώς μπορεί να ονομάζονταν. Όπως έδειξαν αυτές οι μορφές σύγκρουσης, ο ρόλος που μπορούσαν να παίξουν τα τανκς ήταν περιορισμένος, συχνά σχεδόν ανύπαρκτος.
2022-23. Όταν ο Πούτιν εισέβαλε στην Ουκρανία το 2022, οι στρατηγοί του χρησιμοποίησαν τανκς για να ηγηθούν των δυνάμεών τους. Και δικαίως γιατί η Ουκρανία, με το ανοικτό, επίπεδο έδαφος, εμφανίζεται στους εισβολείς ως ιδανική χώρα για τη χρησιμοποίηση τανκς. Αλλά αυτό δεν σήμαινε επιστροφή στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Όπως συνέβη και με τους Ισραηλινούς στη Γάζα, π.χ., τα τανκς της Ρωσίας δεν χρησιμοποιήθηκαν στον «κλασικό» τους ρόλο να αντιμετωπίσουν εχθρικά άρματα και να ανοίξουν το δρόμο για μεγάλης κλίμακας ελιγμούς βαθιά πίσω από το μέτωπο. Αντίθετα, χρησίμευσαν ως στενή υποστήριξη πυροβολικού, βοηθώντας το πεζικό να προχωρήσει δρόμο με δρόμο, κτίριο με κτίριο, σε αστικό έδαφος. Έμοιαζε περισσότερο σαν το Στάλινγκραντ παρά σαν τους μεγάλους ελιγμούς που οδήγησαν σε αυτό και, από αυτούς που το ακολούθησαν.
Το μέλλον. Τα τρέχοντα γεγονότα στην Ουκρανία επιφυλάσσουν την επιστροφή του συμβατικού πολέμου μεγάλης κλίμακας και, μαζί με αυτόν, των τανκς; Κάποιοι ειδικοί το πιστεύουν και σχεδιάζουν ακόμη και τώρα κάθε είδους φουτουριστικά οχήματα μάχης. Όλα αυτά είναι καλά, αλλά αγνοείται το γεγονός ότι ο μόνος λόγος για τον οποίο μπορεί να διεξαχθεί ο σημερινός πόλεμος με αυτό τον τρόπο, είναι επειδή το οπλοστάσιο της Ουκρανίας, όπως και του Ιράκ παλαιότερα, περιορίζεται στα συμβατικά όπλα.
Μπορεί όμως να ακούσει κάποιος τους σκληροπυρηνικούς στο Κρεμλίνο να λένε: Δεξαμενές εδώ, τανκς εκεί. Εμείς έχουμε την ατομική βόμβα και αυτοί δεν την έχουν.
Το κείμενο δημοσιεύτηκε στο ιστολόγιο του Martin van Creveld, «As I Please» στις 12 Φεβρουαρίου 2023
