Ο κορωνοϊός και οι Ένοπλες ΔυνάμειςΒαγγέλης Χωραφάς

Η γρήγορη εξάπλωση του κορωνοϊού έχει στρέψει την προσοχή όλων, και δικαίως, στις επιπτώσεις του στη δημόσια υγεία και στην οικονομία. Για κάποιες χώρες όμως, μεταξύ αυτών και η Ελλάδα μπορεί να επηρεαστούν και σε θέματα ασφάλειας και άμυνας.

ΟΙ ΚΙΝΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΝΑΤΟ

Στη νέα «Στρατηγική Αντίληψη» του ΝΑΤΟ του 2010 που υποτίθεται ότι καθοδηγεί τη Συμμαχία στην προετοιμασία της για την αντιμετώπιση μελλοντικών απειλών, δεν υπάρχει ούτε μία αναφορά στον όρο πανδημία.

Αντίθετα, στις ΗΠΑ στη «Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας» του Δεκεμβρίου 2017, στο κεφάλαιο «Ασφάλεια των συνόρων και της επικράτειας των ΗΠΑ», υπάρχει μία ενότητα με τον τίτλο «Καταπολέμηση βιοαπειλών και πανδημιών».

Η γαλλική «Λευκή Βίβλος» του 2013 για την άμυνα και την εθνική ασφάλεια, αναγνωρίζει τις απειλές που προέρχονται από θέματα της παγκόσμιας υγείας και των πανδημιών.

Στη «Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας» του Ηνωμένου Βασιλείου, υπάρχει μία ενότητα για την ασφάλεια της παγκόσμιας υγείας και τις απειλές που προέρχονται από πανδημίες.

Συνήθως, τα ανάλογα θεσμικά κείμενα των κρατών-μελών του ΝΑΤΟ και της ΕΕ στο συγκεκριμένο θέμα, διαμορφώνονται ανάλογα με τις τάσεις που επικρατούν στις επονομαζόμενες μεγάλες δυνάμεις, καθώς και στις ιδιαίτερες συνθήκες κάθε χώρας.

Σε πρακτικό επίπεδο, το ΝΑΤΟ μειώνει τις στρατιωτικές του ασκήσεις για να παρεμποδίσει την εξάπλωση της πανδημίας, αλλά θα συνεχίσει τις αποστολές του, όπως ανακοίνωσε σε τηλεδιάσκεψη ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτενμπεργκ, στις 19 Μαρτίου. Ο Στόλτενμπεργκ υποστήριξε ότι η πανδημία δοκιμάζει την αντοχή του ΝΑΤΟ και τη δοκιμάζει στα όρια της. Το σημαντικότερο είναι ότι ο ΓΓ του ΝΑΤΟ ενθάρρυνε τις χώρες-μέλη να διατηρήσουν το ίδιο ύψος στις στρατιωτικές τους δαπάνες, παρά το οικονομικό σοκ που επιφέρει η πανδημία, υποστηρίζοντας ότι οι ένοπλες δυνάμεις μπορεί να παίξουν ένα σημαντικό ρόλο -στην υποστήριξη, στην ασφάλεια των συνόρων, στην ιατρική υποστήριξη και στη χρήση των στρατιωτικών νοσοκομείων- βοηθώντας στην ανακούφιση των συνεπειών της κρίσης.

Παρουσιάζοντας την ετήσια έκθεση του ΝΑΤΟ, ο Στόλτενμπεργκ ζήτησε από τις κυβερνήσεις να μείνουν προσηλωμένες στον στόχο του 2% του ΑΕΠ για τις αμυντικές δαπάνες. Σύμφωνα με την έκθεση αυτή, το 2019 ο στόχος αυτός επιτεύχθηκε μόνο από 8 κυβερνήσεις.

Σύμφωνα με την EUCOM των ΗΠΑ, οι αμερικανικές δυνάμεις προετοιμάζονται για το χειρότερο δυνατό σενάριο σε ό,τι αφορά τον κορωνοϊό. Οι Αμερικανοί επιτελείς δεν έχουν αναφερθεί λεπτομερώς στο ποιο είναι το χειρότερο δυνατό σενάριο, αλλά έχουν διαρρεύσει ότι ίσως χρειαστούν υποστήριξη από πηγές έξω από την Ευρώπη.

Παρά τη ματαίωση στρατιωτικών ασκήσεων και τον περιορισμό άλλων, όπως η Defender Europe 2020, οι Αμερικανοί στρατιωτικοί δηλώνουν ότι η επιδημία δεν έχει μέχρι τώρα επηρεάσει την ικανότητα των νατοϊκών δυνάμεων στην αντιμετώπιση τρεχόντων ή μελλοντικών απειλών. Θεωρούν ακόμη ότι, δεν διακρίνονται τάσεις από τους υποστηριζόμενους από τη Μόσχα αυτονομιστές της Ουκρανίας να εκμεταλλευτούν την πανδημία και να βελτιώσουν τις θέσεις τους.

Μετά τα κρούσματα που εμφανίστηκαν σε υψηλόβαθμο προσωπικό στην Ευρώπη, το αμερικανικό Πεντάγωνο έλαβε αυστηρά μέτρα προστασίας για τη στρατιωτική ηγεσία, αλλά και την ηγεσία των δυνάμεων ασφαλείας των ΗΠΑ, απομονώνοντάς τους σε πυρηνικό καταφύγιο στο όρος Τσεγιέν του Κολοράντο, όπου και θα παραμείνουν μέχρι το τέλος της πανδημίας.

ΟΙ ΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ

Σε όλες τις χώρες της Ευρώπης, οι Ένοπλες Δυνάμεις έχουν κινητοποιηθεί για να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση του κορωνοϊού.

Το πώς ο κορωνοϊός θα επηρεάσει μακροχρόνια τις ΕΔ, δεν είναι ακόμα ξεκάθαρο. Αυτό που είναι βέβαιο είναι ότι οι αμυντικοί προϋπολογισμοί των χωρών της ΕΕ θα υποστούν πλήγματα, καθώς οι χώρες υφίστανται τις οικονομικές συνέπειες της πανδημίας.

Η επίτευξη του στόχου του ΝΑΤΟ για αμυντικούς προϋπολογισμούς στο 2% του ΑΕΠ δεν φαίνεται ότι θα επιτευχθεί στο άμεσο μέλλον, καθώς η Ευρωζώνη βαδίζει σε ύφεση και μετά σε ασθενή ανάπτυξη. Η Ευρωζώνη μόλις είχε αρχίσει να ανακάμπτει από την οικονομική κρίση του 2008, η οποία είχε ως αποτέλεσμα να χαθούν από τους αμυντικούς προϋπολογισμούς των μελών της, περισσότερα από 24 δις ευρώ.

Με δεδομένες τις πρώτες εκτιμήσεις για τη χρονική διάρκεια της πανδημίας, θα πρέπει ίσως να αναμένουμε μεγαλύτερες περικοπές στους αμυντικούς προϋπολογισμούς.

Πολιτικοί αναλυτές πιστεύουν ότι η περιορισμένη χρονικά χαλάρωση των όρων του Συμφώνου Σταθερότητας, θα βοηθήσει στο να μην είναι τόσο σοβαρές οι περικοπές στον χώρο της άμυνας και της ασφάλειας. Αλλά αυτό, δεν θα πρέπει να θεωρηθεί ότι είναι η πιθανότερη τάση. Για τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, η άμυνα και η ασφάλεια δεν αποτελούν προτεραιότητες συγκρινόμενες με τη δημόσια υγεία, την υποβοήθηση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και τη διατήρηση των θέσεων εργασίας.

Οι περικοπές στους αμυντικούς προϋπολογισμούς θα πλήξουν κυρίως τα εξοπλιστικά προγράμματα, αφού αναμένεται να γίνουν προσπάθειες να μην θιγούν κατά πολύ, οι λειτουργικές δαπάνες. Η τεχνολογική και βιομηχανική βάση της ευρωπαϊκής άμυνας, αναμένεται να υποστεί πλήγματα. Η πολιτική αεροπορία της Ευρώπης είναι καθηλωμένη και οι συσσωρευμένες ζημιές σε αυτόν τον κλάδο, είναι πιθανόν να διαχυθούν και στον αντίστοιχο αμυντικό, με απρόβλεπτες συνέπειες. Εκτός από τον κλάδο της αεροπορικής βιομηχανίας και οι άλλοι κλάδοι της αμυντικής βιομηχανίας, είναι πιθανόν να επηρεαστούν από τις διακοπές στις εφοδιαστικές αλυσίδες και το κλείσιμο των συνόρων.

Στο επίπεδο της Ευρωζώνης, οι αναμενόμενες περικοπές στους αμυντικούς προϋπολογισμούς θα επηρεάσουν και τις κεντρικές ευρωπαϊκές επιλογές, όπως το Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας, τις PESCO, το διαστημικό πρόγραμμα και τις πρωτοβουλίες για τη στρατιωτική κινητικότητα. Υπάρχουν όμως και αυτοί που υποστηρίζουν ότι οι περικοπές στους εθνικούς αμυντικούς προϋπολογισμούς θα ωθήσουν τις κυβερνήσεις να επενδύσουν περισσότερα στα κοινά ευρωπαϊκά προγράμματα, κυρίως στην στρατιωτική κινητικότητα που μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση της πανδημίας.

Σε κάθε περίπτωση, η αντιπαράθεση δύο γραμμών, αυτής της επανεθνικοποίησης της άμυνας και αυτής της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης της άμυνας, αναμένεται να γίνει αισθητή το επόμενο διάστημα.

Σε ό,τι αφορά τις εξωτερικές αποστολές στις οποίες εμπλέκεται η Ευρώπη, το βασικό ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί είναι αν υπάρχουν οι πόροι για ταυτόχρονη αντιμετώπιση της πανδημίας, για διατήρηση της λειτουργίας των ΕΔ σε ικανοποιητικό επιχειρησιακό επίπεδο και την δυνατότητα ανάπτυξης εκτός συνόρων, αποστολών διαχείρισης ανθρωπιστικών και υγειονομικών κρίσεων. Οι ισχυρές στρατιωτικές χώρες όπως η Γαλλία και η Βρετανία, έχουν ήδη σταματήσει τις επιχειρήσεις τους στο Ιράκ, με στόχο να στρέψουν τις στρατιωτικές τους ικανότητες στην αντιμετώπιση της πανδημίας στο εσωτερικό.

Η διστακτικότητα των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων να εμπλέξουν ταυτόχρονα τις ΕΔ τους σε ταυτόχρονη διαχείριση κρίσεων στο εξωτερικό και αναχαίτισης της πανδημίας στο εσωτερικό, θα δοκιμαστεί στην επιχείρηση Ειρήνη στην Μεσόγειο, καθώς και στην διαχείριση της κρίσης στην Κεντρική Αφρικανική Δημοκρατία.

Το ευρύτερο γεωπολιτικό πλαίσιο θα επηρεάσει και τις ευρωπαϊκές ΕΔ. Οι ΗΠΑ και η Κίνα βρίσκονται σε μετωπική αντιπαράθεση. Η ίδια η ΕΕ βρίσκεται διχασμένη από την προβολή ήπιας ισχύος από το Πεκίνο, μέσω της «διπλωματίας της μάσκας». Ο πόλεμος των αφηγημάτων και της προπαγάνδας για την προέλευση του ιού μεταξύ Πεκίνου και Ουάσιγκτον, αλλά και η γενικευμένη παραπληροφόρηση, επηρεάζουν και τις ΕΔ.

Μέσα στο πλαίσιο αυτό, δεν θα πρέπει να αποκλειστεί και το ενδεχόμενο δοκιμασίας της ευρωπαϊκής στρατιωτικής ετοιμότητας από κρατικές και μη κρατικές οντότητες και ενώ εξελίσσεται η πανδημία.

Οι γεωπολιτικές εξελίξεις και οι κίνδυνοι ασφάλειας δεν επηρεάζουν όλες τις χώρες της ΕΕ με τον ίδιο τρόπο. Για το λόγο αυτόν, ο αμυντικός σχεδιασμός δεν μπορεί να είναι παντού ο ίδιος. Για την αντιμετώπιση της κρίσης του κορωνοϊού, είναι άλλος ο σχεδιασμός που ρίχνει όλο, ή σχεδόν όλο, το βάρος των ΕΔ στην αντιμετώπισή του και είναι άλλος ο σχεδιασμός που προβλέπει βοήθεια από τις ΕΔ για την αναχαίτιση της πανδημίας.

Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

Η Ελλάδα την ίδια στιγμή που αντιμετωπίζει την πανδημία, αντιμετωπίζει συμβατικές απειλές και υβριδικό πόλεμο από την Τουρκία.

Με τα δεδομένα αυτά, οι ελληνικές ΕΔ ανήκουν σε αυτή την κατηγορία που πρέπει να βοηθήσουν και ήδη βοηθούν, στην αναχαίτιση του ιού και όχι στην κατηγορία που οι ΕΔ θα πρέπει να επικεντρωθούν αποκλειστικά στην αντιμετώπιση της πανδημίας. Σε στρατιωτικό επίπεδο, υπάρχουν τέσσερις τομείς που θα πρέπει να καλυφθούν.

Πρώτον, το θέμα της υγείας του στρατιωτικού και πολιτικού προσωπικού των ΕΔ αποτελεί προτεραιότητα. Οι εικόνες που έρχονται από τις ΕΔ της Δύσης, ιδίως από τις ΗΠΑ, δεν είναι ενθαρρυντικές (σε Νότια Κορέα, Ιράκ, στις δυνάμεις κρούσης του Ειρηνικού κ.λπ.) και αποτελούν προειδοποίηση ότι πολλές μονάδες θα επηρεαστούν στη λειτουργία τους, για μεγάλο χρονικό διάστημα. Αυτό είναι μία ιδιαίτερα ανησυχητική εξέλιξη, κυρίως για χώρες όπως η Ελλάδα που έχουν χαμηλά ποσοστά επάνδρωσης στις μονάδες των ΕΔ.

Ιδιαίτερο βάρος θα πρέπει να δοθεί σε μονάδες υψηλής εξειδίκευσης. Το ιατρικό προσωπικό, οι πιλότοι, οι ειδικές δυνάμεις, το προσωπικό πλοίων και υποβρυχίων, καθώς και το εξειδικευμένο τεχνικό προσωπικό, αποτελούν ειδική προτεραιότητα.

Δεύτερον, είναι απαραίτητη η διατήρηση της ετοιμότητας, στα ίδια επίπεδα που ήταν πριν την εμφάνιση του ιού. Μέχρι τώρα η επιδημία στην Ευρώπη έχει επηρεάσει την ετοιμότητα σε στρατηγικό και τακτικό επίπεδο. Για την Ελλάδα, η συνέχιση ή όχι των στρατιωτικών ασκήσεων σε στρατηγικό επίπεδο δεν θα δημιουργήσει μεγάλα προβλήματα. Σε τακτικό επίπεδο χρειάζεται επανασχεδιασμός, ιδίως αν η επιδημία διαρκέσει για μεγάλο διάστημα.

Τρίτον, η Ελλάδα βρίσκεται μπροστά σε δύο στρατηγικούς στόχους: στη συνέχιση της αποτροπής και στην αντιμετώπιση της πανδημίας. Η Αθήνα δεν έχει επιλογές και θα πρέπει να λειτουργήσει αποτελεσματικά και στα δύο μέτωπα. Η κοινή γνώμη έχει αποδεχτεί αυτή την κατάσταση, όπως δείχνουν και οι τελευταίες δημοσκοπήσεις και αυτή είναι μία ενθαρρυντική εξέλιξη, για την ελληνική κυβέρνηση και το κράτος γενικότερα.

Τέταρτον, οι οικονομικές επιπτώσεις της κρίσης του κορωνοϊού θα είναι πολύ σημαντικές και στον αμυντικό προϋπολογισμό. Η Ελλάδα είναι μία από τις λίγες χώρες της Δύσης που δεν θα πρέπει να κάνει περικοπές στον αμυντικό προϋπολογισμό της. Η χαλάρωση των όρων του Συμφώνου Σταθερότητας της δίνει αυτή τη δυνατότητα. Θα πρέπει όμως να επανεξετάσει τις αμυντικές επενδύσεις της για το μέλλον. Και επειδή το μέλλον δεν φαίνεται να είναι και τόσο ευοίωνο αφού είναι μη ανιχνεύσιμη η διάρκεια της πανδημίας, αλλά και οι επιπτώσεις της οικονομικής ύφεσης που ακολουθεί, θα πρέπει να υπάρξει επανασχεδιασμός των μακροχρόνιων εξοπλιστικών προγραμμάτων.

Με τα δεδομένα αυτά, ο αμυντικός σχεδιασμός θα πρέπει να ανιχνεύσει χρονικά τα παράθυρα ευκαιρίας που ανοίγουν για την Τουρκία για να συνεχίσει την επιθετική πολιτική της, με δεδομένο ότι η πανδημία έχει αλλάξει τις μέχρι σήμερα ευκαιρίες.

Η Τουρκία θα υποστεί σοβαρά πλήγματα από την επιδημία στο εσωτερικό της, με απρόβλεπτες επιπτώσεις για την κυβέρνηση, που άργησε να πάρει τα κατάλληλα μέτρα. Στο εξωτερικό, εκτός από την αναχαίτιση στον Έβρο και τη στρατιωτική ήττα στην Ιντλίμπ, έχει να αντιμετωπίσει και τη μη αποτελεσματικότητα της επέμβασής της στη Λιβύη. Όλες αυτές οι πιέσεις στο καθεστώς Ερντογάν, κάνουν την Άγκυρα ανήσυχη και επικίνδυνη στις αντιδράσεις της.

Σε αυτήν όμως τη χρονική περίοδο, η πανδημία και οι εξελίξεις της, καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό τα παράθυρα ευκαιρίας που μπορεί να εμφανιστούν για την Τουρκία. Η Άγκυρα το γνωρίζει αυτό και η Αθήνα πρέπει να το ενσωματώσει στο στρατηγικό της σχεδιασμό.

Προς το παρόν, η ανάσχεση στον Έβρο δίνει στην Ελλάδα ένα σοβαρό χρονικό περιθώριο ανασύνταξης. Αρκεί να το εκμεταλλευτεί αναπροσαρμόζοντας την υψηλή στρατηγική της και αυξάνοντας μέσα από συγκεκριμένες κινήσεις τις αποτρεπτικές της δυνατότητες.