Περιβαλλοντικός ακτιβισμός και επιθέσεις στην ΤέχνηΗλίας Σταυρίδης

Συνήθως οι περισσότεροι τείνουν να ξεχνούν τις περιβαλλοντικές καταστροφές και κυρίως, τα αίτια που τις προκάλεσαν. Μόνο το 2022, οι πλημμύρες την εποχή των μουσώνων στην Ινδία και το Πακιστάν, άφησαν πίσω τους 1.883 και 1.693 νεκρούς, αντίστοιχα. Η επιδείνωση του καιρού στις ΗΠΑ, το δίμηνο Απριλίου-Μαΐου, κόστισε τη ζωή σε 9 ανθρώπους.

Αντίθετα, πολλοί είναι αυτοί που θυμούνται την είδηση ότι περιβαλλοντικοί ακτιβιστές, θυμωμένοι με την αγγλική κυβέρνηση που έδωσε το πράσινο φως στην εξερεύνηση πετρελαίου και φυσικού αερίου στη Βόρεια Θάλασσα, έριξαν σούπα ντομάτας στα «Ηλιοτρόπια» του Βαν Γκογκ. Αυτή και παρόμοιες ενέργειες, ταξίδεψαν σε όλο τον πλανήτη με ταχύτητα φωτός και προκάλεσαν διεθνή θύελλα οργής. Γιατί οι διαδηλωτές στοχεύουν στην τέχνη;

«Μετά από 14 ημέρες αποκλεισμού των δρόμων γύρω από το Λονδίνο, βρισκόμασταν μόνο στην όγδοη ή ένατη σελίδα του Τύπου. Έπρεπε να αλλάξουμε κάτι και να εκπλήξουμε τα μέσα ενημέρωσης. Η καλλιτεχνική δράση ήταν ακριβώς η αλλαγή που χρειαζόμασταν. Συγκλόνισε τον κόσμο γιατί ήταν απροσδόκητο και το να επιτεθείς στην Τέχνη είναι σχεδόν βλασφημία. Θέσαμε το ερώτημα: τι πρέπει να προστατεύσουμε ─ τις συνθήκες που επιτρέπουν στην ανθρωπότητα να δημιουργήσει τέχνη, να είναι δημιουργική, ή αριστουργήματα που κανένας δεν είναι υποχρεωμένος να κοιτάξει. Τι είναι πιο πολύτιμο, εικόνες της φύσης ή η ίδια η φύση;». Με αυτό τον τρόπο εξηγήθηκε η σύνδεση μεταξύ του διάσημου Γάλλου ιμπρεσιονιστή και της κλιματικής αλλαγής, από την οργάνωση Just Stop Oil, έναν βρετανικό συνασπισμό περιβαλλοντικών οργανώσεων.

Αλλά το Just Stop Oil δεν δρα μεμονωμένα. Οι ακτιβισμοί τους έχουν συνδυαστεί με ανάλογους από την Extinction Rebellion, τη Letzte Generation της Γερμανίας και την Ιταλική Ultima Generazione. (Αν και τα ονόματα των δύο τελευταίων ομάδων σημαίνουν και τα δύο «Η Τελευταία Γενιά», προφανώς δεν έχουν καμία σχέση).

Το 2022 οι δραστηριότητες αυτών των οργανώσεων ξεκίνησαν την περίοδο 30 Ιουνίου-5 Ιουλίου σε 4 πινακοθήκες στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ακολούθησε η Φλωρεντία στις 22 Ιουλίου, το Μιλάνο στις 30 Ιουλίου, το Μουσείο του Βατικανού στις 18 Αυγούστου, η Δρέσδη στις 23 Αυγούστου, η Μελβούρνη στις 8 Οκτωβρίου, το Λονδίνο στις 14 Οκτωβρίου, το Πότσνταμ στις 23 Οκτωβρίου, η Χάγη στις 27 Οκτωβρίου, το Βερολίνο και το Λονδίνο στις 30 Οκτωβρίου.

ΤΟ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ ΤΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΩΝ

Το κόλλημα ─χρησιμοποίηση κόλλας από τους ακτιβιστές για να μην μπορούν να τους μετακινήσουν─ επάνω σε έργα τέχνης έχει αποδειχθεί, μια αξιόπιστη κοινή πρακτική μεταξύ αυτών των ανόμοιων ακτιβιστών, για την πρόκληση δημόσιας αναστάτωσης. Μερικές φορές εκσφενδονίζονται τροφές όπως η σούπα ντομάτας, ο πουρές πατάτας και το κέικ. Ένα άλλο κοινό νήμα φαίνεται να είναι ότι οι ακτιβιστές διοχετεύουν την οργή τους στα ιστορικά και όχι στα σύγχρονα έργα τέχνης. Το Just Stop Oil φαίνεται να προτιμάει τους πίνακες, ενώ η Ultima Generazione έχει στοχεύσει γλυπτά Ιταλών καλλιτεχνών, όπως του Botticelli και του Boccioni.

«Οι ενέργειές μας είναι προγραμματισμένες γνωρίζοντας ότι οι πίνακες ζωγραφικής προστατεύονται κατάλληλα. Αλλά και πάλι υπήρξαν διαμαρτυρίες και ο κόσμος αναρωτήθηκε, γιατί να επιτεθούν στην Τέχνη; Ακόμη και οι σύμμαχοί μας, που συμφώνησαν με την ιδέα της διακοπής της κυκλοφορίας λόγω κατασκευής νέων τερματικών σταθμών πετρελαίου, είναι εξοργισμένοι με τέτοιες ενέργειες. Υπάρχει ένας αποκαλυπτικός λιμός στη Σομαλία που προκαλείται από την κλιματική αλλαγή, αλλά δεν υπάρχει θυμός γι’ αυτό. Θέλουμε να σώσουμε ένα μέλλον όπου η ανθρώπινη δημιουργικότητα να είναι ακόμα δυνατή. Δεν υπάρχει τέχνη σε έναν νεκρό πλανήτη». Αυτή είναι η θέση του οικολογικού συνασπισμού Just Stop Oil.

Και πράγματι, η σούπα για το αριστούργημα του Βαν Γκογκ τράβηξε πολύ περισσότερη προσοχή από όλες τις προηγούμενες αναφορές, πορείες, λόμπινγκ. Φαίνεται ότι δεν υπάρχει κανένα μέσο που να μην την ανέφερε, ενώ έγιναν ολόκληρες συζητήσεις στα κοινωνικά δίκτυα και στα σχόλια κάτω από τα κείμενα ─ είτε πρόκειται για πράξη βανδαλισμού είτε για τον μόνο τρόπο για να αρχίσουν οι κυβερνήσεις και οι πολίτες να ακούν τη φρίκη της κλιματικής αλλαγής. Ακτιβιστές και καλλιτέχνες, καθώς και εκείνοι των οποίων τα επαγγέλματα δεν έχουν καμία σχέση με το πινέλο ή τα καβαλέτα, εξέφρασαν τις σκέψεις τους για αυτό το θέμα.

Όταν ρωτήθηκε εάν τέτοιες διαμαρτυρίες μπορεί να είναι αντιπαραγωγικές, η οργάνωση Just Stop Oil υπενθυμίζει ότι η Τέχνη ήταν και στο παρελθόν στόχος διαδηλωτών. Για παράδειγμα, η σουφραζέτα Mary Richardson, απαιτώντας να αποκτήσουν οι γυναίκες δικαίωμα ψήφου, προσπάθησε να κόψει με ένα τσεκούρι την «Αφροδίτη μπροστά στον καθρέφτη» του Velasquez, το 1904.

Τόσο αυτές οι ενέργειες, όσο και οι διαμαρτυρίες για τα δικαιώματα των εργαζομένων στις ΗΠΑ ήταν καταστροφικές και αντιδημοφιλείς, αλλά μήπως αυτό μειώνει την αξία τους, ρωτούν σε αυτήν την οργάνωση.

Αφού έριξαν σούπα στη νεκρή φύση του Βαν Γκογκ, τα φώτα της δημοσιότητας στράφηκαν όχι μόνο στις πράξεις τους, αλλά και στα οικονομικά τους. Έτσι, οι πιο σκληροί επικριτές τέτοιων ενεργειών υπενθύμισαν ότι ο συνασπισμός χρηματοδοτείται εν μέρει από το Fund for Climate Emergencies, στους λογαριασμούς του οποίου χύνονται πετροδολάρια. Δηλαδή, η Aileen Getty, κληρονόμος της άλλοτε διάσημης εταιρείας πετρελαίου «Getty Oil», έδωσε σε αυτό το ταμείο, επιχορήγηση μισού εκατομμυρίου δολαρίων. Έτσι, οι επικρίσεις κυμαίνονται από εκείνες που συνορεύουν με θεωρίες συνωμοσίας ─ότι το Just Stop Oil θέλει στην πραγματικότητα να καταστρέψει τη φήμη των περιβαλλοντικών κινημάτων─ έως τις καταγγελίες για τη λήψη δωρεών σε κρυπτονομίσματα, η εξόρυξη των οποίων απαιτεί τεράστια ποσότητα ηλεκτρικής ενέργειας. Και υπάρχουν επίσης κατηγορίες ότι κάνουν κατάχρηση της αφέλειας νεαρών ακτιβιστών, όπως αυτών που κρατήθηκαν μετά την παράσταση στο μουσείο. Σε αυτό, η οργάνωση Just Stop Oil λέει: «Είμαστε σίγουροι ότι η κλιματική αλλαγή θα προκαλέσει περισσότερο χάος στο μέλλον τους παρά ένα αστυνομικό αρχείο κράτησης».

Οι πρακτικές αυτού του είδους δεν αντέχουν σε σοβαρή κριτική, για την αποτελεσματικότητά τους. Δεν πρόκειται να οδηγήσουν πουθενά, γιατί σχεδόν κανένας δεν πρόκειται να ευαισθητοποιηθεί για το περιβάλλον, από τέτοιους ακτιβισμούς. Επίσης, όλο το κατεστημένο των περιβαλλοντικών οργανώσεων και των μη κυβερνητικών οργανώσεων, θα βρεθεί απέναντι, γιατί δεν έχουν κανέναν λόγο να ακολουθήσουν ή να συμμαχήσουν με τέτοιου είδους οργανώσεις.

Αυτού του είδους οι ακτιβισμοί, στοχεύουν στο να ακουστούν οι απόψεις αυτών που συμμετέχουν και που οι ίδιοι τις θεωρούν σημαντικές. Αφού κερδίσουν λίγο χώρο στην καθημερινή δημοσιότητα, θα ακολουθήσει το πέρασμα στη λήθη, όπως γίνεται συνήθως…