Το 2020 τελείωσε με έναν κόσμο αποδιαρθρωμένο από την πανδημία, περισσότερο συγκρουσιακό και πολωμένο, στον οποίο οι ΗΠΑ απώλεσαν μέρος της επιρροής τους.
Το 2020 έκλεισε με νέες πολεμικές συγκρούσεις στην Αιθιοπία, στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ και στη Δυτική Σαχάρα, οι οποίες προστέθηκαν στις συγκρούσεις στη Λιβύη, στη Συρία και στην Υεμένη, ενώ μόνο στο Αφγανιστάν και στη Λιβύη έχει ξεκινήσει μία διαδικασία αποκλιμάκωσης. Υπήρξαν ακόμα πολιτικές κρίσεις και διαδηλώσεις στη Νιγηρία, στο Περού, στην Ταϊλάνδη και στον Λίβανο, μεγάλες αλλαγές στη Μέση Ανατολή προς όφελος του Ισραήλ, ενώ η Κίνα εξέρχεται ισχυρή από την πανδημία.
Υπάρχουν τρεις καθοριστικές μεταβλητές που θα καθορίσουν την πορεία του κόσμου, μέσα στο 2021.
Πρώτον, η πανδημία. Ο κορωνοϊός άλλαξε όλες τις προβλέψεις που υπήρξαν για το 2020, ενώ αναμένεται να πρωταγωνιστήσει και το 2021. Κάποιες χώρες έχουν αρχίσει ήδη να σταθεροποιούνται, με πρώτη την Κίνα η οποία ανακάμπτει με γρήγορους ρυθμούς, αλλά η πλειοψηφία των χωρών θα συνεχίσει να ταλανίζεται από την πανδημία και να υφίσταται το βάρος μίας ιστορικής οικονομικής ύφεσης. Η κρίση θα αρχίσει να περιορίζεται με την έλευση του εμβολίου, αλλά οι εμβολιασμοί δεν θα έχουν τα ίδια αποτελέσματα για όλες τις χώρες, στον ίδιο χρόνο. Ευνοημένος θα είναι ο Βορράς, ενώ για τις περισσότερες χώρες του Νότου, κυρίως της Αφρικής και της Νοτιοανατολικής Ασίας, οι μαζικοί εμβολιασμοί θα πρέπει να αναμένονται στα μέσα του 2022 ή και στις αρχές του 2023.
Δεύτερον, η πολιτική αλλαγή στις ΗΠΑ. Η εκλογή του Τζο Μπάιντεν στην προεδρία των ΗΠΑ με μία πολιτική ατζέντα πολύ διαφορετική από αυτήν του προκατόχου του, αναμένεται να έχει παγκόσμιες επιδράσεις. Η προσήλωση του Μπάιντεν στην πολυμερή συνεργασία θα τον οδηγήσει στην επιστροφή των ΗΠΑ στη Συμφωνία του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή και ίσως, στην αναβίωση της πυρηνικής συμφωνίας με το Ιράν. Αναμένεται επίσης να ενισχύσει τη συνεργασία των ΗΠΑ με την ΕΕ, να ενισχύσει το ΝΑΤΟ και να προχωρήσει στη δημιουργία μίας συμπαράταξης ενάντια στην Κίνα. Οι χώρες που ευνοήθηκαν ιδιαίτερα από την προεδρία Τραμπ, όπως το Ισραήλ και η Σαουδική Αραβία, αλλά και οι χώρες που ζημιώθηκαν, όπως το Ιράν και η Κούβα, ή κάποιες που έχουν ειδικούς λόγους να ανησυχούν, όπως η Τουρκία, θα παρακολουθούν με ιδιαίτερη προσοχή τις κινήσεις της νέας προεδρίας.
Τρίτον, η πόλωση και η παραπληροφόρηση. Ενώ και οι δύο θεωρήθηκαν ως προβλήματα το 2019, το 2020 μεγιστοποιήθηκαν λόγω της πανδημίας. Οι θεωρίες συνομωσίας για τον κορωνοϊό, οι οποίες εκπορεύτηκαν ακόμα και από τις κυβερνήσεις των ΗΠΑ και της Κίνας, ή οι αθεμελίωτες κατηγορίες περί εκλογικής νοθείας στις ΗΠΑ, καταδεικνύουν ότι η παραπληροφόρηση αποτελεί ένα παγκόσμιο φαινόμενο. Αυτή η παραπληροφόρηση, μαζί με την υγειονομική, οικονομική και πολιτική κρίση, ενισχύει την πόλωση και την βία, η οποία εξαπλώνεται σε χώρες όπως οι ΗΠΑ, η Βραζιλία και η Ινδία. Οι τελευταίοι μήνες του 2019 χαρακτηρίστηκαν από το ξέσπασμα των μοριακών εμφυλίων πολέμων, οι οποίοι συνεχίστηκαν και το 2020 στις ΗΠΑ, στη Λευκορωσία, στη Βραζιλία, στη Βολιβία, στον Λίβανο, ενώ αναμένεται ενίσχυσή τους το 2021.
Οι εξελίξεις που αναμένονται για το 2021 στις ισχυρότερες οικονομικά και γεωπολιτικά δυνάμεις του πλανήτη, περιγράφονται συνοπτικά στα επόμενα.
ΕΥΡΩΠΗ
Το μεγαλύτερο γεγονός για την Ευρώπη το 2020, ήταν η ολοκλήρωση του Brexit. Η νέα φάση στην οποία εισέρχεται η ΕΕ, μαζί με τη συνέχιση της υγειονομικής και οικονομικής κρίσης, θα αποτελέσουν το υπόβαθρο των εξελίξεων για το 2021. Αυτές οι εξελίξεις αφορούν:
Πρώτον, τη διαχείριση της διπλής κρίσης, υγειονομικής και οικονομικής. Οι κρίσεις αυτές αντιμετωπίστηκαν με την αντίθετη συνταγή με την οποία αντιμετωπίστηκε η οικονομική κρίση του 2008 ─ με επεκτατικές πολιτικές, με ευρωπαϊκή βοήθεια και μερική αμοιβαιοποίηση του χρέους. Ωστόσο, οι ρυθμοί λήψης και υλοποίησης των αποφάσεων, κατέδειξαν για άλλη μία φορά την παθογένεια της ΕΕ.
Δεύτερον, τις εσωτερικές εντάσεις της ΕΕ. Ο γαλλογερμανικός άξονας έδωσε προς τα έξω αντιφατικά μηνύματα. Ενοποιήθηκε από τη μία πλευρά απέναντι στους «4 ολιγαρκείς» και από την άλλη, απέναντι στους ευρωσκεπτικιστές της «ομάδας του Βίζεγκραντ». Παράλληλα, απομακρύνθηκε σημαντικά στα θέματα της στρατηγικής αυτονομίας της Ευρώπης.
Τρίτον, τον ευρωπαϊσμό ως ρεύμα. Ο ευρωπαϊσμός ενισχύθηκε ως ρεύμα με την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου. Από την άλλη, αποδυναμώθηκε ως αποτέλεσμα της μη αποτελεσματικής διαχείρισης της πανδημίας στην πλειοψηφία των χωρών-μελών, καθώς και από την εικόνα της γεωπολιτικής αδυναμίας που έδειξε η ΕΕ για την αντιμετώπιση των κρίσεων που εκδηλώνονται στα σύνορά της.
Αν η ΕΕ αντιμετωπίσει επιτυχώς αυτές τις εξελίξεις το 2021 και με δεδομένο ότι θα υπάρξει αλλαγή στη Γερμανία με την αποχώρηση της Άνγκελα Μέρκελ, αλλά και γενικότερη τάση προσέγγισης από τη νέα αμερικανική ηγεσία, τότε ο νέος χρόνος θα μπορέσει να έχει μία θετική καταγραφή.
ΗΠΑ
Το 2021 θα χαρακτηριστεί είτε από τη συνέχιση της πόλωσης στην αμερικανική κοινωνία, είτε από τη δυνατότητα μίας εθνικής ανοικοδόμησης που θα προκαλέσουν οι πολιτικές Μπάιντεν. Οι κυριότεροι παράγοντες που θα καθορίσουν τις εξελίξεις είναι οι εξής.
Πρώτον, οι νέοι συσχετισμοί στο Κογκρέσο. Τα αποτελέσματα των εκλογών για τη Γερουσία στην πολιτεία της Τζόρτζια τον Ιανουάριο θα διαμορφώσουν τις νέες συμμαχίες στο Κογκρέσο.
Δεύτερον, οι πολιτικές του Τζο Μπάιντεν. Από αυτές πρωτεύουσα σημασία έχουν, η αντιμετώπιση της οικονομικής και υγειονομικής κρίσης, καθώς και της κοινωνικής διαίρεσης που υπάρχει στη χώρα.
Τρίτον, η εξωτερική πολιτική. Μία λιγότερο παγκοσμιοποιημένη διεθνής ατζέντα που χαρακτηρίζεται από την αντιπαράθεση με την Κίνα και την αναθέρμανση των διατλαντικών σχέσεων.
ΚΙΝΑ
Το 2021 είναι ένα σημαντικό έτος για την Κίνα, η οποία γιορτάζει τα 100 χρόνια από την ίδρυση του ΚΚ Κίνας, επομένως είναι μία ευκαιρία για την επαναδιατύπωση της στρατηγικής της στην πολιτική, στην οικονομία και στις διεθνείς σχέσεις. Οι βασικές εξελίξεις που αναμένονται είναι οι ακόλουθες.
Πρώτον, η στρατηγική της διεύρυνσης της ανεξαρτησίας. Η Κίνα κάνει γρήγορα βήματα προς την κατεύθυνση της οικονομικής και τεχνολογικής της αυτάρκειας με το 14o πενταετές πλάνο της, το οποίο επιδιώκει τη διεύρυνση της αυτονομίας της από έναν αυξανόμενα απρόβλεπτο κόσμο.
Δεύτερον, η πορεία του κινεζικού εθνικισμού. Ο κινεζικός εθνικισμός συμβαδίζει μαζί με την ευρύτερη διεθνή δυσπιστία που χαρακτηρίζει το Πεκίνο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, η κινεζική διπλωματία να γίνεται πιο επιθετική.
Τρίτον, οι σχέσεις με τις ΗΠΑ. Αναμένεται συνέχιση των εντάσεων μεταξύ Ουάσιγκτον και Πεκίνου, ενώ η τάση προς την πολυμέρεια του Λευκού Οίκου, θα δημιουργήσει νέες προκλήσεις για την κινεζική ηγεσία.
ΡΩΣΙΑ
Η Ρωσία θα αναζητήσει το 2021 την επίτευξη μίας ισορροπίας μεταξύ της υπεράσπισης των συμφερόντων της στη διεθνή σκηνή και στον έλεγχο των εσωτερικών αποσταθεροποιητικών παραγόντων. Οι εξελίξεις θα καθοριστούν από τα ακόλουθα.
Πρώτον, τις εσωτερικές μεταρρυθμίσεις. Η συνέχιση των εσωτερικών μεταρρυθμίσεων θα είναι καθοριστική για τον επαναπροσδιορισμό των θεσμικών ισορροπιών, καθώς και αυτών μεταξύ των διαφόρων ελίτ, ενόψει και μίας πιθανής μεταβίβασης της εξουσίας.
Δεύτερον, οι εξελίξεις στην ευρωπαϊκή περίμετρο. Το οικονομικό κόστος διατήρησης στην εξουσία του Λουκατσένκο στη Λευκορωσία, κάνει μεσοπρόθεσμα το εγχείρημα μη βιώσιμο. Αν οι διαδηλώσεις συνεχιστούν, τότε το καθεστώς δεν θα μπορέσει να επιβιώσει.
Τρίτον, οι εξελίξεις στον Καύκασο. Οι μεταπολεμικές εντάσεις μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν, καθώς και η αυξανόμενη πόλωση στη Γεωργία, προδιαγράφουν ένα έτος πολιτικής αστάθειας στον Καύκασο.
Εκτός από τα ειδικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει κάθε μία από τις μεγάλες δυνάμεις το 2021, υπάρχουν και άλλες εξελίξεις που θα παίξουν καθοριστικό ρόλο.
Από αυτές ξεχωρίζουν, η ανάκαμψη στην Αφρική μετά την έναρξη της Αφρικανικής Συμφωνίας Ελευθέρου Εμπορίου, η αλλαγή της στρατηγικής των ΗΠΑ για την αντιμετώπιση της Κίνας στην περιοχή του Ειρηνικού και το πρόβλημα της αύξησης της επιρροής της Ρωσίας, της Κίνας και της Τουρκίας στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική.
Όλες αυτές οι εξελίξεις θα συμβαδίσουν με τους μαζικούς εμβολιασμούς για την πανδημία, οι οποίοι σε μία πρώτη πρόβλεψη θα ευνοήσουν περισσότερο τον παγκόσμιο Βορρά, διευρύνοντας την απόσταση από τον Νότο.
