Στις 18 Μαΐου η Άνγκελα Μέρκελ και ο Εμμανουέλ Μακρόν πρότειναν το Ταμείο Ανάκαμψης ύψους 500 δις για την αντιμετώπιση της ύφεσης που προκαλεί η πανδημία στην ΕΕ. Η συμμετοχή της Γερμανίας αποτέλεσε μία έκπληξη και σηματοδότησε μία αλλαγή στην πολιτική της, η οποία φέρνει τη σφραγίδα του υπουργού Οικονομικών Όλαφ Σολτς που προέρχεται από το SPD. Από τον Μάρτιο 2018 όταν ο Σολτς ανέλαβε το χαρτοφυλάκιό του, έχει καταφέρει να παραμερίσει τις πολιτικές λιτότητας που προωθούσε ο προκάτοχός του Βόλφγκανγκ Σόιμπλε και να βοηθήσει στην αλλαγή του προσανατολισμού της οικονομικής πολιτικής της ΕΕ.
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ
Ένα πακέτο δημοσιονομικής τόνωσης ύψους 750 δις ευρώ, εκ των οποίων τα 500 δις θα διανεμηθούν με τη μορφή επιχορηγήσεων στα κράτη-μέλη και τα 250 δις σε δάνεια, παρουσιάστηκε στις 27/5 από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Για τη χρηματοδότηση του πακέτου η Κομισιόν θα δανειστεί έως 750 δις στις αγορές. Επίσης, η Κομισιόν προτείνει ο κοινός προϋπολογισμός του μπλοκ για το 2021-27 να φτάσει τα 1,1 τρις ευρώ. Η Κομισιόν θα δανεισθεί από τις αγορές ποσό 750 δις το οποίο θα αποπληρωθεί το 2058, με αρχική περίοδο χάριτος το 2028.
Με τα δεδομένα αυτά, το νέο εργαλείο ανάκαμψης, που ονομάζεται «Next Generation EU» των 750 δις ευρώ, καθώς και οι στοχευμένες ενισχύσεις του μακροπρόθεσμου προϋπολογισμού της ΕΕ για το 2021-2027, θα διαμορφώσουν το συνολικό ύψος του κοινοτικού προϋπολογισμού στα 1,85 τρις ευρώ, ανακοίνωσε η Κομισιόν.
Το Ευρωκοινοβούλιο (που πρέπει να εγκρίνει τον κοινοτικό προϋπολογισμό) ζητά παρεμβάσεις αξίας 2 δις ευρώ πέραν του Πολυετούς Προϋπολογισμού (MFF) για τον οποίο προτείνει 1,3 δις την περίοδο 2021-2027, δηλαδή ένα ποσόν το οποίο προσεγγίζει τα 3,3 δις.
Υπενθυμίζεται πως από πλευράς Γαλλίας και Γερμανίας είχε προταθεί η δημιουργία ενός Ταμείου Ανάκαμψης με χρηματοδότηση 500 δις ευρώ με τη μορφή επιδοτήσεων. Αντιδρούσαν όμως οι επονομαζόμενοι «4 ολιγαρκείς» (η ομάδα της Αυστρίας, Ολλανδίας, Σουηδίας, Δανίας) ζητώντας να δοθούν με τη μορφή δανείων.
Οι χρηματοδοτήσεις συνολικής αξίας 1,85 τρις ευρώ θα διανεμηθούν σε 3 περιόδους, όπως προτείνει η Κομισιόν. Περιλαμβάνουν ένα πρώτο κύμα χρηματοδοτήσεων για το 2020, μετά το πακέτο ανάκαμψης Next Generation EU αξίας 750 δις ευρώ, αλλά και τον επόμενο πολυετή προϋπολογισμό 2021-2027 αξίας 1,1 τρις ευρώ (δηλαδή, το επόμενο ΕΣΠΑ).
Το Next Generation EU και ο νέος προϋπολογισμός της ΕΕ θα αρχίσουν να ενεργοποιούνται το 2021. Τα κράτη πρέπει να παρουσιάσουν συγκεκριμένα προγράμματα τα οποία θα πρέπει να χρηματοδοτηθούν, η χρηματοδότηση δεν θα πάει κατευθείαν στους εθνικούς προϋπολογισμούς, αλλά σε συγκεκριμένα προγράμματα. Θα υπάρξουν συγκεκριμένες προϋποθέσεις, οι οποίες αναμένεται να διευκρινιστούν.
Ωστόσο και για να αρχίσει άμεσα η βοήθεια προς τα κράτη-μέλη, η Κομισιόν προτείνει την ενίσχυση του φετινού προϋπολογισμού με 55 δις ευρώ μέσα από το σχήμα «React EU» σε συνδυασμό με ανακατανομή πιστώσεων προϋπολογισμού (11,5 δις) σε όλα τα κράτη.
Το επόμενο ΕΣΠΑ (πολυετής προϋπολογισμός 2021-2027) δεν μειώνεται παρά ελάχιστα σε αξία (από τα 1,134 τρις που είχαν αρχικά προταθεί, στα 1,1 τρις ευρώ ανά την ΕΕ). Δηλαδή, θεωρητικά η Ελλάδα συνεχίζει να διεκδικεί τα 19 δις περίπου που της αναλογούν.
Πέρα από τα 1,85 τρις ευρώ του εν λόγω πακέτου προωθούνται και τα 540 δις ευρώ των 3 εργαλείων που τίθενται εντός του 2020 σε εφαρμογή: του SURE, των δανείων της ΕΤΕΠ που αποφασίσθηκαν την προηγούμενη εβδομάδα και των δανείων του ESM. Επομένως, το συνολικό ποσόν που διατίθεται για την αντιμετώπιση της κρίσης που επιφέρει η πανδημία, ανέρχεται περίπου στα 2,4 δις.
ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ
Η πρόταση της Κομισιόν βασίζεται στην παραδοχή ότι τα χρήματα που θα δανειστεί η ΕΕ θα βαρύνουν την ίδια και όχι το χρέος των επιμέρους κρατών-μελών, επιβαρύνοντας τη θέση τους, κυρίως σε χώρες όπως η Ιταλία και η Ελλάδα με πολύ υψηλά ποσοστά χρέους/ΑΕΠ. Πρόκειται για μία αρχή που είναι αποδεκτή από την πλειοψηφία των χωρών μελών της ΕΕ.
Η διαβούλευση για τις προτάσεις της Κομισιόν θα αρχίσει άμεσα, αλλά είναι άγνωστο το πότε θα ολοκληρωθεί. Ο στόχος είναι να ολοκληρωθεί μέσα στο καλοκαίρι. Η Σύνοδος Κορυφής της 18-19 Ιουνίου, θα δώσει την ευκαιρία μίας πρώτης συζήτησης.
Το ότι θα υπάρξουν αντιδράσεις θεωρείται δεδομένο. Εκτός από τους «4 ολιγαρκείς» που θα αντιταχθούν στην πρόταση της Κομισιόν, άγνωστη είναι η στάση των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης, οι οποίες θεωρούν ότι οι προτάσεις ευνοούν υπερβολικά τις χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου, την Ιταλία, την Ελλάδα και την Ισπανία. Τα προηγούμενα προδιαθέτουν ότι η επονομαζόμενη «κλείδα κατανομής»» των πόρων, θα αποτελέσει το πεδίο αντιπαράθεσης μεταξύ των κρατών-μελών, το επόμενο διάστημα.
Σε αυτή τη μακρόσυρτη διαδικασία, αναμένεται ότι ο βασικός broker της τελικής συμφωνίας, θα είναι η Άνγκελα Μέρκελ.
Με τις προτάσεις της, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν προσπάθησε να ικανοποιήσει όλους. Το δίδυμο Μέρκελ-Μακρόν που είχε προτείνει το Ταμείο Ανάκαμψης, τους «4 ολιγαρκείς», ενώ θέλησε να διασώσει την «Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία» και να προωθήσει το πρόγραμμα ψηφιοποίησης.
Το Ταμείο Ανάκαμψης των 500 δις που είχε προτείνει από τις 18/5 το δίδυμο Μέρκελ-Μακρόν, συνιστούσε μία πολιτική πρόταση, παρά μία οικονομική και είχε τρεις συνέπειες.
Πρώτον, την κάλυψη της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν για την πρωτοβουλία της και την αύξηση του ποσού από τα 500 στα 750 δις.
Δεύτερον, το άνοιγμα του διαλόγου για μία «στιγμή Χάμιλτον» ─ μία αναφορά στο παρελθόν, στις ΗΠΑ του 1790 και στην επικράτηση του ομοσπονδιακού οράματος του Αλεξάντερ Χάμιλτον, απέναντι στη συνομοσπονδιακή λογική. Αν και αμφισβητείται από πολλούς ότι το πακέτο της φον ντερ Λάιεν συνιστά μία «στιγμή Χάμιλτον», εν τούτοις η σχετική συζήτηση έχει ανοίξει.
Τρίτον, την προειδοποίηση του μετώπου που αντιδρά στο πακέτο φον ντερ Λάιεν, ότι η Κομισιόν στηρίζεται από το γαλλογερμανικό άξονα.
Οι ενδείξεις συντείνουν στο ότι η Άνγκελα Μέρκελ εγκατέλειψε τη συμπόρευση με το μέτωπο των «σκληρών» της ΕΕ, κάνοντας μία στροφή στην καριέρα της η οποία βάδιζε προς τη δύση της και τοποθετήθηκε ως επικεφαλής της νέας τάσης του να πρωταγωνιστήσει η Γερμανία στο διάλογο ή στην αντιπαράθεση για το μέλλον της ΕΕ. Η από κοινού με τον Μακρόν πρότασή της για χρηματοδότηση της ανάκαμψης της Ευρώπης, είχε την υποστήριξη όλων σχεδόν των πολιτικών παρατάξεων της Γερμανίας. Παράλληλα, το ενδεχόμενο για μία πέμπτη θητεία για τη Γερμανίδα καγκελάριο, δεν φαίνεται πλέον και τόσο δύσκολο.
Η Γερμανία αναλαμβάνει την προεδρεία της ΕΕ την 1/7 και αναμένεται να ρίξει το βάρος της στην ολοκλήρωση της συμφωνίας για το NEXT GENERATION EU. Στα κοινοτικά όργανα υπάρχουν απόψεις που επιμένουν ότι πρέπει να διαμορφωθεί και ένας προϋπολογισμός έκτακτης ανάγκης για το 2021, σε περίπτωση που αποτύχουν οι διαπραγματεύσεις για τη συμφωνία. Ωστόσο, η μεγάλη πλειοψηφία θεωρεί ότι το Βερολίνο θα τα καταφέρει.
Το αν οι «4 ολιγαρκείς», όπως αποκαλούνται στο αφήγημα των Βρυξελλών, ή οι «εγωιστές» όπως αποκαλούνται από τους πολιτικούς τους αντιπάλους, κατορθώσουν να προβάλλουν σημαντική αντίσταση, είναι νωρίς για να διαπιστωθεί. Η Αυστρία, η Σουηδία, η Δανία και η Ολλανδία αντιπροσωπεύουν έναν πληθυσμό της τάξης των 42 εκατομμυρίων, σημαντικά μικρότερο από το 10% του πληθυσμού της ΕΕ. Η Φινλανδία, η οποία στην αρχή θέλησε να συμπαραταχθεί μαζί τους, αποχώρησε εγκαίρως.
Οι κινήσεις των «4 ολιγαρκών» έχουν δημιουργήσει προβλήματα και στο Ευρωκοινοβούλιο. Οι επικεφαλής των πολιτικών παρατάξεων επιζητούν «περισσότερη δημοκρατία» και υπάρχουν συζητήσεις για εγκρίσεις πακέτων όπως το NEXT GENERATION EU, με αυξημένη πλειοψηφία. Τα προβλήματα περιπλέκονται στο βαθμό που οι κυβερνήσεις των 4 ανήκουν σε όλες τις πολιτικές παρατάξεις που έχουν στηρίξει την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ─ η Δεξιά με τους Πράσινους στην Αυστρία, οι Φιλελεύθεροι στην Ολλανδία, και οι Σοσιαλδημοκράτες στη Δανία και τη Σουηδία.
Αν η ΕΕ εξακολουθήσει να αυξάνει τον προϋπολογισμό της και την οικονομική ισχύ της, ακολουθώντας τον «γερμανικό τρόπο», τότε οι «4 ολιγαρκείς» αναμένεται να κάμψουν τις αντιρρήσεις τους.
Προς το παρόν, η Κομισιόν κινείται έχοντας τη στήριξη του Ευρωκοινοβουλίου. Ο παραμερισμός των αντιρρήσεων των επιμέρους κρατών μελών και η συμμετοχή στην ευρωπαϊκή ανάκαμψη, θα καθορίσει το μέλλον της Ούρσουλας φον ντερ Λάιεν και την κληρονομιά της Άνγκελα Μέρκελ.
