Όλες οι εξελίξεις που εμφανίζονται σε παγκόσμια κλίμακα, στο βαθμό που κυρίως δεν προκύπτουν από σχέσεις μεταξύ κρατών, δεν είναι γεωπολιτικές. Υπάρχουν εξελίξεις που δεν συνδέονται με τη γεωπολιτική, αλλά με το διεθνές διακρατικό και οικονομικό σύστημα και μπορούν να διαμορφώσουν ρήξεις στις σχέσεις που το διέπουν. Ο κορωνοϊός δεν αποτελεί ένα γεωπολιτικό γεγονός.
Αφορά όμως πρωτίστως την Κίνα και με δεδομένη τη δυναμική της στην παγκόσμια οικονομία, μπορεί να μετεξελιχθεί σε ένα γεωπολιτικό γεγονός και να επηρεάσει τη θέση της Κίνας στον παγκόσμιο συσχετισμό ισχύος.
Γεωπολιτικά συγκρινόμενη, η παρούσα και συνεχώς επιδεινούμενη κρίση, είναι σαφώς σοβαρότερη από την αντίστοιχη του ιού του Έμπολα στη Δυτική Αφρική, την περίοδο 2014-2015.
Η ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΔΗΜΙΑΣ
Τα πολιτικά μοντέλα των δύο υπερδυνάμεων που επικυριαρχούν αυτή την περίοδο στη διεθνή σκηνή έχουν αποδυναμωθεί από τον κορωνοϊό. Η Αμερική του Ντόναλντ Τραμπ δείχνει να είναι σε καλή κατάσταση με χαμηλή ανεργία, υψηλή ανάπτυξη που ωθείται από την εσωτερική κατανάλωση, παγκόσμια στρατιωτική παρουσία κ.λ.π. Ωστόσο, αυτή η Αμερική βασίζεται σε ανισότητες που συνεχώς βαθαίνουν, σε ένα τεράστιο δημόσιο χρέος και κυρίως, εξακολουθεί να λειτουργεί μέσα σε μία παγκοσμιοποίηση την οποία ο Τραμπ είχε υποσχεθεί ότι τουλάχιστον, θα περιορίσει.
Υπάρχουν ιδιαίτερα σχέδια των ΗΠΑ για την αντιμετώπιση του κορωνοϊού; Σε πρώτη φάση, οι ΗΠΑ και άλλες χώρες της Δύσης έδωσαν ιδιαίτερη βαρύτητα στον έλεγχο όσων ταξίδευαν από την Κίνα και σε άλλα μέτρα έκτακτης ανάγκης. Στην αρχή, ο πρόεδρος των ΗΠΑ έδειξε να θεωρεί ότι η επιδημία δεν ήταν τόσο σοβαρή, αλλά πιο πρόσφατα αναγνώρισε τη σοβαρότητά της. Οι ΗΠΑ χαρακτηρίζονται από την αβεβαιότητα που προέρχεται από τον Λευκό Οίκο για θέματα ασφάλειας που αφορούν την παγκόσμια υγεία. Το 2018, ο τότε σύμβουλος εθνικής ασφάλειας Τζον Μπόλτον διέλυσε τη Διεύθυνση Βιοάμυνας και Ασφάλειας της Παγκόσμιας Υγείας του Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας και μετακίνησε το προσωπικό της στη διεύθυνση όπλων μαζικής καταστροφής και βιοάμυνας. Το τελευταίο διάστημα, ο Λευκός Οίκος δέχεται πολλαπλές πιέσεις για να επανασυστήσει τη συγκεκριμένη διεύθυνση και να θέσει επικεφαλής έναν υψηλό αξιωματούχο για να συντονίσει τις ενέργειες των ΗΠΑ, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό.
Σε ό,τι αφορά την Κίνα, η κυβέρνηση έδειξε την ικανότητά της να παίρνει μέτρα ανάσχεσης, στα οποία υπάκουσαν οι πολίτες. Αλλά η δοκιμασία του κορωνοϊού κατέδειξε και τις αδυναμίες του συστήματος. Όταν ξέσπασε η επιδημία, ισχυρά τοπικά συμφέροντα προκάλεσαν κρίσιμες καθυστερήσεις στην αντιμετώπισή της, ενώ η κεντρική κυβέρνηση άργησε να παρέμβει. Τα μέτρα πρόληψης επιδημιών σε τοπικό, περιφερειακό και κεντρικό επίπεδο, αποδείχτηκαν εμφανώς ανεπαρκή. Οι αγορές ζώων, η πηγή προέλευσης του SARS το 2002, εξακολουθούσαν να λειτουργούν σε ολόκληρη την Κίνα και πιστεύεται ότι αποτέλεσαν την πηγή προέλευσης και του κορωνοϊού. Τώρα οι αγορές αυτές έχουν κλείσει στη Γουχάν και έχουν περιοριστεί σε ολόκληρη την Κίνα. Οι εθνικές ευαισθησίες της Κίνας, οι οποίες διευρύνονται από την αντιπαράθεση με τις ΗΠΑ, παρεμπόδισαν τη διαφάνεια και την επιστημονική συνεργασία σε κρίσιμα θέματα. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) έχει αποδειχθεί αναποτελεσματικός μέχρι σήμερα να παρέμβει ή να ελέγξει εσωτερικές διαδικασίες της Κίνας.
Ο πρόεδρος της Κίνας Σι Τζινπίνγκ είναι αναγκασμένος να μετασχηματίσει μέρος του κρατικού μηχανισμού και να δώσει νέες προοπτικές. Η πολιτική δασμών που επέβαλλε η αμερικανική κυβέρνηση στην Κίνα, είχε ήδη δημιουργήσει συνθήκες αποσταθεροποίησης στο οικονομικό της σύστημα. Η εμφάνιση του κορωνοϊού χειροτέρευσε αυτή την κατάσταση και πλέον το Πεκίνο θα πρέπει να καταβάλλει μεγάλες προσπάθειες για να τη σταθεροποιήσει τους επόμενους μήνες. Οι πολίτες της Κίνας δεν πρόκειται να στηρίξουν μία παρατεταμένη υπολειτουργία του οικονομικού συστήματος που τους διασφαλίζει το μέχρι σήμερα βιοτικό τους επίπεδο. Οι κίνδυνοι εσωτερικών αντιδράσεων, αν προχωρήσει η οικονομική κρίση, μπορεί να μην είναι σήμερα εμφανείς, αλλά ελλοχεύουν.
Ο κορωνοϊός εμφανίζεται σε μία περίοδο που τα πολιτικά συστήματα των δύο μεγαλύτερων δυνάμεων, των ΗΠΑ και της Κίνας, δείχνουν την ευπάθειά τους, ενώ ταυτόχρονα και η ΕΕ δείχνει για πολλοστή φορά τις πολλαπλές ανεπάρκειές της.
ΕΝΔΕΧΟΜΕΝΕΣ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ
Η αντιμετώπιση δύο συνδυασμένων πιέσεων, του εμπορικού πολέμου με τις ΗΠΑ και του κορωνοϊού, υποχρεώνει την Κίνα στην κινητοποίηση των πόρων της χώρας, αλλά και του συνόλου του πληθυσμού της. Ο κίνδυνος για στροφή στην εσωστρέφεια είναι μεγάλος, προκειμένου το Πεκίνο να αντιμετωπίσει τις δύο προκλήσεις.
Σε αντίθεση με την Κίνα, που δύσκολα μπορεί να δει θετικές εξελίξεις στο άμεσο μέλλον, οι ΗΠΑ φαίνονται περισσότερο ευνοημένες από την παρούσα κρίση. Η κινεζική οικονομική επιβράδυνση θα συνεχιστεί και είναι άγνωστες, προς το παρόν, οι επιπτώσεις της στην κινεζική οικονομία. Αυτό σημαίνει ότι προσωρινά, οι ΗΠΑ κερδίζουν σημεία στον διεθνή συσχετισμό ισχύος.
Σε ό,τι αφορά τους επιμέρους γεωπολιτικούς συσχετισμούς, ο άτυπος άξονας Κίνας-Ρωσίας-Ιράν, αναμένεται να δοκιμαστεί αν η Κίνα μπει σε φάση εσωστρέφειας. Από τέτοιου είδους γεωπολιτικές μεταβολές, αναμένεται να επηρεαστεί και η Τουρκία η οποία αρέσκεται να ισορροπεί ανάμεσα στον προαναφερθέντα άξονα και στη Δύση.
Ο κορωνοϊός φαίνεται να έχει επηρεάσει και το Χονγκ Κονγκ. Οι διαδηλώσεις που έχουν ξεκινήσει το καλοκαίρι του 2019, εξακολουθούν να γίνονται, αλλά έχουν αλλάξει προσανατολισμούς. Τα αιτήματα δεν συνδέονται μόνο με την έκδοση πολιτών στην Κίνα, αλλά πλέον και με το αίτημα να κλείσει η σιδηροδρομική διασύνδεση με την Κίνα. Η κυβέρνηση του Χονγκ Κονγκ ανακοίνωσε το προσωρινό κλείσιμο των σιδηροδρομικών γραμμών, αλλά αρνείται να τις κλείσει όλες. Οι διαδηλωτές κινούνται προς την κατεύθυνση νέων διαδηλώσεων, αντι-επιδημικού χαρακτήρα, υποστηρίζοντας ότι το κλείσιμο των επαφών με την Κίνα θα μειώσει τη μεταδοτικότητα του ιού. Στους διαδηλωτές συμπαρίστανται και οι εργαζόμενοι στον τομέα της υγείας. Σε όλη τη διάρκεια των διαδηλώσεων η κυβέρνηση του Χονγκ Κονγκ προσπάθησε να απαγορεύσει να φορούν μάσκες οι διαδηλωτές κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων. Μετά το ξέσπασμα της επιδημίας του κορωνοϊού, η κυβέρνηση ωθεί τους πολίτες να φορούν μάσκες σε δημόσιους χώρους για την αποτροπή της μετάδοσης του ιού.
Για την Κίνα, το θέμα του Χονγκ Κονγκ δεν συνιστά γεωπολιτική απειλή. Δημιουργεί όμως ρήγματα στο πολιτικό δόγμα «ένα κράτος, δύο πολιτικά συστήματα» που το Πεκίνο θεωρεί ότι μπορεί να είναι λειτουργικό στις περιπτώσεις του Χονγκ Κονγκ, της Ταιβάν ή του Θιβέτ. Κυρίως όμως, διαμορφώνει μία αρνητική εικόνα για την Κίνα στην παγκόσμια κοινή γνώμη, σε μία περίοδο που το Πεκίνο δίνει μεγάλη σημασία στην ήπια ισχύ και στην οικονομική εξάπλωση της Κίνας.
Η καταστολή των εξεγέρσεων των Ουιγούρων στην επαρχία Σινγιάνγκ την περίοδο 2012-2013, δημιούργησε ένα κύμα αρνητικών αντιδράσεων στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ. Τα γεγονότα του Χονγκ Κονγκ από το καλοκαίρι 2019, ήρθαν να προσθέσουν άλλη μία αρνητική διάσταση στην κοινή γνώμη της Δύσης. Πάνω στο υπόβαθρο αυτό, η εμφάνιση του κορωνοϊού διαμορφώνει ένα κλίμα έντονου ρατσισμού κατά των Κινέζων και της κινεζικής διασποράς, σε πολλές χώρες του κόσμου. Σε πολλές περιπτώσεις, το κλίμα ρατσισμού επεκτείνεται και σε όλους τους ανθρώπους ασιατικής καταγωγής, στο βαθμό που οι διαφορές μεταξύ τους μπορεί να είναι δυσδιάκριτες σε μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης της Δύσης.
Αν η διάδοση του κορωνοϊού δεν σταματήσει σύντομα, τότε πρέπει να αναμένεται ακόμη μεγαλύτερο κλίμα ξενοφοβίας και ρατσισμού απέναντι στους Κινέζους, που με τη σειρά του θα αναθερμάνει τα αισθήματα εθνικισμού και απομόνωσης στην Κίνα.
Θα πρέπει επίσης να επισημανθεί, ότι ένα σημαντικό μέρος της παγκόσμιας κοινής γνώμης επηρεάζεται από θεωρίες της συνωμοσίας. Η πιο διαδεδομένη από αυτές που αφορά τον κορωνοϊό, είναι ότι δημιουργήθηκε από τους Αμερικανούς για να πλήξουν την Κίνα. Υπάρχουν όμως και οι αντίστροφες θεωρίες, μειονοτικές προς το παρόν, όπως αυτή που ισχυρίζεται ότι ο ιός ξεκίνησε από την Κίνα και το Ινστιτούτο Ιολογίας της Γουχάν, ως μέρος ενός μυστικού προγράμματος βιολογικών όπλων και με κάποιον τρόπο, δεν μπόρεσε να ελεγχθεί. Αν ο κορωνοϊός προκαλέσει πολύ μεγάλα κόστη σε ανθρώπινες ζωές και στην οικονομία, η κινεζική κοινή γνώμη μπορεί να αποδειχθεί ανέτοιμη να αποδεχθεί ότι όλα αυτά αποτελούν μία αλληλουχία φαινομένων που ερμηνεύονται ορθολογικά. Το φαινόμενο της ανασφάλειας που ήταν έντονο την εποχή της ΕΣΣΔ, μπορεί να επανεμφανιστεί στη περίπτωση της Κίνας, έστω και για διαφορετικούς λόγους.
Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης η εξάπλωση και η ταχύτητα του εμπορίου και των μετακινήσεων, πολλαπλασιάζουν τους κινδύνους διασποράς των επιδημιών. Η μεγαλύτερη επιδημία ήταν αυτή του AIDS η οποία από το 1981 είχε 32 εκατομμύρια νεκρούς. Ο μέχρι σήμερα χαμηλός αριθμός θυμάτων του κορωνοϊού οφείλεται εν μέρει και στη δραστηριοποίηση του ΠΟΥ. Σε μία εποχή που είναι σύνηθες φαινόμενο να ασκείται κριτική στους διεθνείς οργανισμούς, ο ΠΟΥ που αποτελεί υπηρεσία του ΟΗΕ και παρά το γεγονός ότι μέχρι σήμερα δεν μπορούσε να παρέμβει στις εσωτερικές διαδικασίες της Κίνας, φαίνεται να εκπληρώνει την αποστολή του.
Η διαχείριση της επιδημίας σε παγκόσμια κλίμακα ήταν ουσιαστική. Χωρίς την παρέμβαση του ΠΟΥ οι ιοί SARS και Έμπολα θα είχαν πολύ περισσότερα θύματα. Ο κορωνοϊός απέδειξε ότι η πολυμερής απάντηση, όπως οργανώθηκε από τον ΠΟΥ, ήταν η μόνη αποτελεσματική και αυτό, αναγνωρίζεται από όλους. Έστω και στο επίπεδο των διαδικασιών και της ιατρικής και όχι ακόμη στο επίπεδο της λήψης στρατηγικών αποφάσεων.
Κατά τη διάρκεια της επιδημίας του SARS to 2003, υπήρχαν πολλοί αναλυτές που υποστήριζαν ότι η Κίνα, που τότε αντιπροσώπευε το 4% του παγκόσμιου ΑΕΠ, δεν θα μπορούσε να ανακάμψει από την κρίση. Σήμερα, η Κίνα αντιπροσωπεύει το 17% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Αυτό σημαίνει και έχει γίνει ήδη εμφανές ότι η κινεζική κρίση θα επηρεάσει ολόκληρη την παγκόσμια οικονομία. Από μόνη της η Κίνα, τον περασμένο χρόνο, αντιπροσώπευε το 70% της παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης. Επομένως, ακόμη και χώρες που έχουν ανταγωνιστικές σχέσεις με την Κίνα, όπως οι ΗΠΑ και η Ιαπωνία, δεν θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα ευτυχείς με την οικονομική επιβράδυνση της Κίνας, γιατί αυτή θα επηρεάσει και τις ίδιες.
Η Κίνα κατά πάσα πιθανότητα, θα επιβραδύνει την οικονομική της ανάπτυξη το 2020, αλλά έχει μεγάλες πιθανότητες να ανακάμψει σύντομα. Το ανοικτό ερώτημα είναι αν θα ισχύσει το ίδιο και για τις χώρες της Δύσης!