Τα γεωπολιτικά παίγνια του Ερντογάν την τελευταία περίοδο έχουν θέσει σε δεύτερο πλάνο τις εξελίξεις στην οικονομία της γειτονικής χώρας. Ο παράγων οικονομία αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της κοινωνικής υποστήριξης της πολιτικής του Τούρκου προέδρου. Είναι γνωστό ότι η τουρκική οικονομία βρίσκεται σε δύσκολη συγκυρία. Για δεύτερη φορά, η πρώτη ήταν το 2009, στην κορύφωση της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, το τρέχον έτος, υπάρχει πιθανότητα να παρουσιάσει αρνητική μεγέθυνση της οικονομικής δραστηριότητας, την εποχή διακυβέρνησης Ερντογάν. Η προσπάθεια εξάλειψης των σημαντικών οικονομικών ανισορροπιών που επιχειρεί η τουρκική κυβέρνηση τον τελευταίο χρόνο βρίσκεται σε δύσκολο σταυροδρόμι. Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει με ασφάλεια τις μελλοντικές οικονομικές εξελίξεις, με δεδομένο το βαθμό αβεβαιότητας στο γεωπολιτικό περιβάλλον. Με αυτά τα δεδομένα ας ρίξουμε μια ματιά στην κατάσταση στην οποία βρίσκεται η οικονομία της χώρας.
Ο ρυθμός μεγέθυνσης του ΑΕΠ της Τουρκίας σημείωσε σημαντική επιβράδυνση το 2018 (+2,8%) σε σχέση με το 2017 (7,4%). Από το δ’ τρίμηνο του 2018 και τα επόμενα δύο τρίμηνα του 2019 η τουρκική οικονομία κατέγραψε αρνητικό ρυθμό μεγέθυνσης (-2,8%, -2,4%, -1,5%) σε σχέση με τα αντίστοιχα τρίμηνα του προηγουμένου έτους. Δηλαδή, η τουρκική οικονομία βρίσκεται σε ύφεση. Για το 2019 προβλέπεται ότι η οικονομία θα παραμείνει σε ύφεση (-2,0%) λόγω της χειροτέρευσης όλων των συνιστωσών που διαμορφώνουν το ΑΕΠ. Σε αυτήν την εξέλιξη συνέβαλαν πολλαπλοί παράγοντες. Η απώλεια εμπιστοσύνης στην ακολουθούμενη οικονομική πολιτική προκάλεσε εκτεταμένη υποτίμηση της τουρκικής λίρας έως τον Αύγουστο του 2018, άνοδο του πληθωρισμού και τελικά αύξηση των επιτοκίων και του εξωτερικού χρέους, το οποίο αντανακλά το επίπεδο δανεισμού σε ξένο νόμισμα. Ως αποτέλεσμα, η ιδιωτική κατανάλωση και οι επενδύσεις σημείωσαν ραγδαία επιδείνωση (από 6,1% και 7,8% το 2017 σε 1,1% και -1,7% το 2018 αντίστοιχα), η οποία εν μέρει αντισταθμίστηκε από τη μεγάλη υποχώρηση των εισαγωγών (-7,9% το 2018 από +10,3% το 2017).
Τα δύο πρώτα τρίμηνα του 2019, η οικονομική δραστηριότητα παρουσιάζει μικρή βελτίωση παραμένοντας πάντως σε αρνητική κλίμακα. Ενώ η συμμετοχή των καθαρών εξαγωγών στον ετήσιο ρυθμό μεγέθυνσης ήταν υψηλή, η εγχώρια ζήτηση ήταν ασθενική σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος. Στη θετική συμμετοχή της μείωσης του αρνητικού ρυθμού μεγέθυνσης του ΑΕΠ (σε σχέση με το δ’ τρίμηνο του 2018) συνέβαλαν τόσο η εγχώρια ζήτηση όσο και οι καθαρές εξαγωγές. Η αύξηση της εγχώριας ζήτησης οφείλεται στη δημόσια κατανάλωση, καθώς και στην αντίστοιχη των νοικοκυριών (λόγω της μείωσης του ΦΠΑ στα διαρκή καταναλωτικά προϊόντα). Από την άλλη μεριά οι επενδύσεις παρέμειναν σε χαμηλό επίπεδο λόγω του υψηλού ασφαλίστρου κινδύνου της χώρας και των σφιχτών χρηματοοικονομικών συνθηκών.
Το έλλειμμα του Ισοζυγίου Τρεχουσών Συναλλαγών συρρικνώθηκε σημαντικά το 2018. Κύριοι λόγοι αποτελούν το πλεονασματικό ισοζύγιο υπηρεσιών (ο τουρισμός πρωτίστως) και η βελτίωση του εμπορικού ισοζυγίου λόγω υποχώρησης των εισαγωγών εξαιτίας της μειωμένης εγχώριας ζήτησης. Σύμφωνα με τα στοιχεία και του Αυγούστου 2019, εκτιμάται ότι το τρέχον έτος θα καταγραφεί εξισορρόπηση (πιθανά και πλεόνασμα) στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Η υποτίμηση της ονομαστικής συναλλαγματικής ισοτιμίας του τουρκικού νομίσματος έναντι των ισχυρών νομισμάτων αλλά και των υπολοίπων των αναδυομένων χωρών, μείωσε σημαντικότατα την πραγματική σταθμισμένη συναλλαγματική ισοτιμία βοηθώντας στην ανταγωνιστικότητα (ως προς τη τιμή) των εξαγομένων προϊόντων.
Οι Άμεσες Ξένες Επενδύσεις το 2018 ήταν 6,7 δις δολάρια έναντι 7,4 δις δολάρια το 2017. Σημειώνουμε ότι οι ΑΞΕ βαίνουν συνεχώς μειούμενες από το 2011 και μετά. Το πρώτο οκτάμηνο του 2019 το ύψος τους είναι 4,2 δις δολάρια.
Το δημόσιο χρέος ανέρχεται στο 30,4% του ΑΕΠ το 2018, έναντι 28,3% το 2017.
Το ύψος του βραχυχρόνιου εξωτερικού χρέους (απόθεμα) είναι 120,7 δις δολάρια ΗΠΑ στο τέλος του Αυγούστου 2019, αυξημένο κατά 5,4% σε σχέση με το τέλος του 2018. Τα 57,2 δις δολάρια αφορούν στις τράπεζες και τα υπόλοιπα στους άλλους τομείς της οικονομίας.
Η ύφεση, η μείωση των έμμεσων φόρων σε μια σειρά προϊόντων και η σχετική σταθεροποίηση της τουρκικής λίρας από τους τελευταίους μήνες του 2018 και μετά, συγκράτησαν κατ’ αρχάς τις ανοδικές πιέσεις στον πληθωρισμό και οδήγησαν (σε συνδυασμό με τα υψηλά επιτόκια) στη σταδιακή αποκλιμάκωσή του: από το υψηλό 25,24% τον Οκτώβριο 2018 στο 8,55% τον αντίστοιχο μήνα του 2019. Ο ρυθμός πιστωτικής επέκτασης επιβραδύνθηκε σημαντικά, από 21,2% τον Ιανουάριο του 2018 στο 5,0% τον Οκτώβριο του 2019, αφού ενδιαμέσως ο ρυθμός μηδενίστηκε (Απρίλιος 2019), κυρίως διότι αυξήθηκε δραματικά το κόστος δανεισμού. Το βασικό επιτόκιο της ΚΤ αυξήθηκε από 16,5% (Ιούνιος 2018) σε 24,0% (Σεπτέμβριος 2018) και μειώθηκε πρόσφατα στο 14,0% (τέλος Οκτωβρίου 2019).
Το ποσοστό των μη εξυπηρετούμενων δανείων αυξήθηκε τον Απρίλιο του 2019 στο 4,1%. Η κεφαλαιακή επάρκεια του τραπεζικού συστήματος βρίσκεται στο 14%.
Σύμφωνα με τα παραπάνω, οι επερχόμενες οικονομικές εξελίξεις προμηνύονται δύσκολες για την κυβέρνηση Ερντογάν, λαμβάνοντας πάντα υπόψη και τις γεωπολιτικές εξελίξεις.
