Η διαμάχη για τη στρατηγική αυτονομία της ΕυρώπηςΣτρατής Αλεξίου

22/11/2020

Στη μακροσκελή συνέντευξή του στο περιοδικό Le Grand Continent, ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν διατυπώνει ένα νέο δόγμα για τη διεθνή πολιτική και την Ευρώπη [1].

Στο δόγμα αυτό γίνεται μία ανάλυση των διεθνών σχέσεων και μία προσπάθεια επανατοποθέτησης της Γαλλίας στις νέες συνθήκες που διαμορφώνει η πανδημία, αλλά και η εκλογή του Τζο Μπάιντεν στις ΗΠΑ.

Στην ουσία, πρόκειται για μία πρόσκληση επαναδιατύπωσης μίας ευρωπαϊκής στρατηγικής για τη θέση της Ευρώπης στον κόσμο. Πρόκειται για μία συνέχεια της προσπάθειας που είχε ξεκινήσει το 2003 με την «Ευρωπαϊκή Στρατηγική Ασφάλειας» του τότε Επιτρόπου Χαβιέ Σολάνα και την «Παγκόσμια Στρατηγική της ΕΕ» της Φεντερίκα Μογκερίνι, του 2016. Το κείμενο του Μακρόν αποτελεί ένα κάλεσμα για να σκεφτούν οι Ευρωπαίοι την Ευρώπη στρατηγικά και εντάσσεται μέσα στο πλαίσιο της συζήτησης για την «κυριαρχία της Ευρώπης», η οποία έχει ξεκινήσει με αφορμή και την πανδημία και τους παγκόσμιους συσχετισμούς που θα διαμορφωθούν μετά από αυτήν.

Ο Εμανουέλ Μακρόν παίρνει θέση για την ευρωπαϊκή κυριαρχία, την οποία χαρακτηρίζει ως μία μορφή «μεταβατικής» δημιουργίας, η οποία δεν είναι «αληθινή κυριαρχία» επειδή δεν είναι βεστφαλιανού τύπου. Ο Γάλλος πρόεδρος θεωρεί ότι υπάρχουν μορφές ευρωπαϊκής κυριαρχίας, οι οποίες δεν αποσπούν κάτι από τις εθνικές κυριαρχίες των κρατών-μελών, αλλά δημιουργούν νέα παραδείγματα.

Εδώ το Ελιζέ φαίνεται να κινείται πέρα από τα κλασσικά μοντέλα κυριαρχίας που προέρχονται από τα κράτη-μέλη και τα υβριδικά μοντέλα που προέρχονται από την μέχρι τώρα ευρωπαϊκή ενοποίηση. Αφήνοντας στο περιθώριο ένα παραδοσιακό γαλλικό μοντέλο κυριαρχίας βασισμένο στο μονοπώλιο της χρήσης ισχύος, η πρόταση Μακρόν φαίνεται να επαναφέρει το παλιό μοντέλο της «ευρωπαϊκής κυριαρχίας» που είχε παλιότερα προταθεί από τον Ζακ Σιράκ, το οποίο στην πραγματικότητα αντιγράφει το γαλλικό μοντέλο σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Μεταξύ άλλων ο Εμανουέλ Μακρόν απευθύνει έκκληση για εμβάθυνση των εννοιών της κυριαρχίας και της στρατηγικής αυτονομίας της Ευρώπης, μία αναγκαιότητα που προκύπτει από τον παγκόσμιο ανταγωνισμό με χώρες όπως η Κίνα και οι ΗΠΑ.

ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ

Στο σημείο αυτό αρχίζουν τα προβλήματα σε ό,τι αφορά τις προτάσεις Μακρόν. Το μονοπώλιο της ισχύος δεν φαίνεται να αποτελεί για όλους το κλειδί που ερμηνεύει τη δυναμική της Δύσης, γιατί οι συνθήκες και η βούληση για την άσκηση της δυτικής ηγεμονίας δεν φαίνεται πλέον να υφίστανται. Στην πραγματικότητα, αποτελούν την πλειοψηφία στη Δύση, αυτοί που θεωρούν ότι η ηγεμονία ασκείται σήμερα στο οικονομικό πεδίο και όχι στο στρατιωτικό. Πρόκειται για μία άποψη που καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η ηγεμονική δύναμη στην Ευρώπη είναι η Γερμανία. Πρόκειται για μία διαδεδομένη άποψη, αλλά όχι τόσο συνεκτική, στον βαθμό που δεν λαμβάνει υπόψιν τα συντάγματα και τις πολιτικές δομές των κρατών-μελών που εξακολουθούν να παραμένουν ένας σημαντικός παράγοντας που εξασθενίζει την έννοια του οικονομικού ηγεμόνα μεταξύ των χωρών της ΕΕ.

Ένα δεύτερο πρόβλημα που προκύπτει από τη γαλλική θέση για «ευρωπαϊκή κυριαρχία» αποτελεί η ιστορικά αποδεδειγμένη αδυναμία της Γαλλίας να επιτύχει ένα τέτοιου είδους μετασχηματισμό σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Εάν ο στόχος είναι να επιτευχθεί μία βεστφαλιανού τύπου κυριαρχία σε ευρωπαϊκό επίπεδο, τότε αυτή η κυριαρχία θα πρέπει να είναι ισχυρότερη από αυτές των κρατών-μελών, τις οποίες θα πρέπει να εξαλείψει. Προφανώς, αυτή η επιλογή είναι δύσκολη γιατί δεν λαμβάνει υπόψιν τους υποστηρικτές της εθνικής κυριαρχίας ή τις πολιτικές δυνάμεις που δεν είναι πρόθυμες να παραδώσουν περισσότερες εξουσίες σε ευρωπαϊκές δομές ή τις χώρες που έχουν ομοσπονδιακές δομές.

Τα προηγούμενα μάς οδηγούν στο συμπέρασμα ότι είναι αναγκαία η παρατήρηση τού πως οι υπάρχουσες εθνικές κυριαρχίες και οι μεταβατικές κυριαρχίες της Ευρώπης, σύμφωνα με τον Μακρόν, μπορούν να δημιουργήσουν ένα πλαίσιο στο οποίο το αίτημα για περισσότερη κυριαρχία και ενδυνάμωση της θέσης της ΕΕ στην παγκόσμια σκηνή μπορεί να ικανοποιηθεί, ενώ ταυτόχρονα θα υπάρχουν και οι αναγκαίες δικλείδες ασφαλείας για να ικανοποιηθούν όσοι εκφράζουν επιφυλάξεις.

Η πρόσκληση του Εμανουέλ Μακρόν για προβληματισμό στα θέματα της ευρωπαϊκής κυριαρχίας και στρατηγικής, αποτελεί μία χρήσιμη πρωτοβουλία η οποία θα πρέπει να απαντηθεί άμεσα.

ΟΙ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ

Στην συνέντευξή του ο Εμανουέλ Μακρόν επισήμανε ότι διαφωνεί πλήρως με τις θέσεις της Γερμανίδας υπουργού Άμυνας στο Politico [2], τις οποίες χαρακτήρισε ως «ιστορική αντίφαση». Πρόσθεσε ότι, δεν θεωρεί ότι η Άνγκελα Μέρκελ δεν ακολουθεί την ίδια γραμμή, αν την ερμηνεύει σωστά. Θεωρεί ότι οι ΗΠΑ θα σεβαστούν την Ευρώπη ως σύμμαχο, αν οι Ευρωπαίοι είναι σοβαροί στο εσωτερικό τους και αν είναι κυρίαρχοι στο θέμα της ευρωπαϊκής άμυνας. Ασχέτως της παρέμβασης που θα κάνει στην καγκελάριο και στον διάδοχό της, ο Γάλλος πρόεδρος διατυπώνει μία στρατηγική για την ευρωπαϊκή αυτονομία η οποία δίνει έμφαση ─και με δεδομένη την αλλαγή ηγεσίας στις ΗΠΑ─ στην ευκαιρία που αναδεικνύεται να διαμορφωθεί μία νέα σχέση με την Ουάσιγκτον. Αλλά η βασική γραμμή θα πρέπει να είναι ότι η Ευρώπη θα πρέπει να συνεχίσει να οικοδομεί την αυτονομία της, όπως κάνουν οι ΗΠΑ για τη δική τους και η Κίνα για τη δική της.

Αντίθετα, η υπουργός Άμυνας της Γερμανίας αναπαρήγαγε τη γνωστή φιλοατλαντική θέση ότι χωρίς τις συμβατικές και πυρηνικές δυνατότητες των ΗΠΑ, η Γερμανία και η Ευρώπη δεν μπορούν να προστατεύσουν τον εαυτό τους και θα χρειαστούν δεκαετίες για να φτάσουν σε αυτό το επίπεδο [3].

Η Αννεγκρέτ Κραμπ-Κάρρενμπαουερ προσπάθησε να δείξει ότι προσεγγίζει τις γαλλικές θέσεις, αναφέροντας ότι οι ΗΠΑ θα πάρουν σοβαρά την ευρωπαϊκή ασφάλεια μόνο αν την πάρουν σοβαρά και οι Ευρωπαίοι και ότι συμφωνεί με τη θέση του Γάλλου προέδρου. Πρόκειται για μία τακτική η οποία θέλει να συσκοτίσει την ετοιμότητα του Βερολίνου για μία νέα συμφωνία με τη διοίκηση Μπάιντεν, μετά τα δύσκολα χρόνια της περιόδου Τραμπ. Αυτή η συμφωνία θα αφορά τη μεγαλύτερη δέσμευση για αύξηση των γερμανικών αμυντικών δαπανών και μία στενότερη συνεργασία με τις ΗΠΑ για το θέμα της Κίνας. Πρόκειται για μία άποψη της γερμανικής κυβέρνησης ότι συμφέρει τη Γερμανία να παραμένουν οι ΗΠΑ ενεργές στην υπεράσπιση της Ευρώπης, ενώ την ίδια στιγμή στρέφουν το στρατηγικό τους ενδιαφέρον στην Ασία.

Η Αννεγκρέτ Κραμπ-Κάρρενμπαουερ θεωρεί ότι αν βασιστούμε μόνο στην ΕΕ μπορεί να οδηγηθούμε σε διαίρεση της Ευρώπης. Δηλαδή, η ιδέα της ευρωπαϊκής στρατηγικής αυτονομίας του Μακρόν, πάει πολύ μακριά στον βαθμό που δημιουργεί ψευδαισθήσεις ότι οι Ευρωπαίοι από μόνοι τους μπορούν να εγγυηθούν την ασφάλεια και τη σταθερότητα της Ευρώπης, χωρίς τη συνδρομή του ΝΑΤΟ και των ΗΠΑ. Πρόκειται προφανώς για μία θέση της γερμανικής κυβέρνησης, η οποία συμπυκνώνεται στο ότι η Γερμανία χρειάζεται τις ΗΠΑ περισσότερο από τη Γαλλία και με την προεδρία Μπάιντεν μπορεί να γίνει ένα βήμα προς την κατεύθυνση του Βερολίνου.

Στην ίδια κατεύθυνση με το Βερολίνο κινήθηκαν και η Ολλανδία, το Βέλγιο και το Λουξεμβούργο με τους υπουργούς των Εξωτερικών τους να τάσσονται υπέρ του διατλαντικού δεσμού σε κοινό άρθρο τους στο Politico [4]. Τη φιλονατοϊκή τάση της Ιταλίας επιβεβαίωσε και ο υπουργός Άμυνας Λορέντζο Γκουερίνι, ο οποίος τάχθηκε υπέρ της ενίσχυσης των δεσμών της ΕΕ και του ΝΑΤΟ.

Συμπερασματικά, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι οι απόψεις της Γαλλίας δεν τυγχάνουν μεγάλης αποδοχής από την πλειοψηφία των ευρωπαϊκών χωρών. Ο δρόμος της στρατηγικής αυτονομίας είναι ένας δύσκολος και πολυδάπανος δρόμος και οι ευρωπαϊκές ελίτ δεν είναι διατεθειμένες να τον ακολουθήσουν. Έχουν συνηθίσει για δεκαετίες να λειτουργούν κάτω από την ομπρέλα του ΝΑΤΟ και να αποφεύγουν να εμπλακούν σε εγχειρήματα που θα μπορούσαν να διαταράξουν τις διεθνείς ισορροπίες.

Ακόμα και χώρες όπως η Ελλάδα, στην οποία το ΝΑΤΟ δεν διασφαλίζει τίποτα σε σχέση με την απειλή που υφίσταται από την Τουρκία, δεν είναι πρόθυμες να διερευνήσουν άλλες δυνατότητες. Για τον λόγο αυτό, η Ελλάδα δεν τόλμησε ακόμα να συμμετάσχει στην European Intervention Initiative, την πρωτοβουλία Μακρόν για την αναβάθμιση της στρατηγικής κουλτούρας στην Ευρώπη, πολύ περισσότερο στο να διαφοροποιηθεί από παραδοσιακή ατλαντική τάση μέσα στην ΕΕ.